Олорбохтуу түһэн баран, аҕам: «Көр, көр, нохоо!» диэт, үөһэ халлааны ыйда. Үөһэттэн чугаһаатар-чугаһаан, улааттар-улаатан чахчы да улаханнар, маҥаннар, кыраһыабайдар өрүс үрдүнэн эргийбэхтээт, Амма уҥуоргу кытылыгар түстүлэр.
Тугу эрэ иһиллиирдии, тулаларын көрүнэ-көрүнэ, чочумча тура түстүлэр. Биир кыталык кырыымпалыы куолаһынан хатаннык хаһыытаатын кытта, бары тутталлара-хапталлара уларыйа оҕуста. Сорох кыталыктар турууктаан ыла-ыла оргууй аҕай төттөрү-таары хаамыталыыллар, турар сирдэригэр өрүтэ ыстаҥалаан ылаллар. Атыттара кинилэртэн олох уратытык хамсаналлар: күүскэ хаһыытаан ыла-ыла, төттөрү-таары сүүрэкэлииллэр, уһун, сытыы тумсуларынан сири тобулу тоҥсуйталыыллар. Бэйэ-бэйэлэрин кытта күрэхтэспит курдук сиртэн оту-маһы тумсуларынан ыла-ыла үөһэ элитэлииллэр. Өрүтэ ыстаҥалыыллар, сорохторо турар сирдэриттэн үөһэ көтөн тахсыталыыллар. Сотору-сотору кынаттарын сараппытынан уҥа-хаҥас диэки эргичийэн ылаллар. Күн тахсан, халлаан кытыаста кыыһыыта, кыталыктар төттөрү-таары сүүрэллэрэ, уһаты-туора ойоллоро, араастаан хамсаналлара, бэйэ-бэйэлэрин үтүрүһэллэрэ, имигэстик куоҕаҥныыллара, кыҥкыначчы хаһыытыыллара хойунна, элбээтэ, күүһүрдэ. Дьиктиттэн-дьикти үҥкүүгэ кэрэттэн-кэрэ оһуордар бэйэ-бэйэлэрин солбуйсан истилэр. Ханнык эрэ түгэҥҥэ намыын-намчы уонна эрчимнээх, тэтимнээх хамсаныылаах кыталыктар бары булкуһан, биир сиргэ түмсэн, кынаттарын кэрэтик арыйан, тыллан эрэр сибэкки курдук тутуннулар, уһун моойдорун күөгэттилэр. Сибилигин миэхэ уонна бу кыталыктарга олохпут уһулуччу дьикти түгэнэ тосхойуохтааҕын мин сэрэйдим. Айылҕа тугу эрэ кэтэһэн иһийдэ.
Эмискэ икки кыталык кырыымпалыы кыҥкынас хаһыылара иһилиннэ. Кинилэр куоластарын атыттар иилэ хабан ыллылар да, киэҥ Амма хочото кыталыктар кылыһахтаах кыҥкынас куоластарынан туола түстэ. Бу түгэҥҥэ аан дойду үрдүнэн мин уонна кыталыктар эрэ баалларын курдуга. Кыталыктар хатан хаһыыларыттан мин сүрэҕим күүскэ тэппитэ, илиим тарбахтарыттан атаҕым тарбахтарыгар тиийэ дьикти сылаас сүүрээн дьырылаабыта. Эмискэ хайдах эрэ мин кыталыктар ортолоругар баар буола түһүөхпүн, дьолбуттан кинилэрдиин тэҥҥэ үҥкүүлүөхпүн баҕаран кэлбитим. Күн саҕахтан арахсан үөһээ күөрэйиитэ, улахан, маҥан, кыраһыабай бэйэлээх дьол көтөрдөрө кыталыктар сиртэн арахсан, көтөн таҕыстылар, ырааттар-ыраатан, кыччаатар-кыччаан харахтан сүттүлэр.
Кинилэр тохсус халлааҥҥа Үрүҥ Аар Тойоҥҥо тиийэннэр уҥа кынаттарынан чиэс биэрээт: «Үрдүк сололоох Үрүҥ Аар Тойон! Эн бирикээскин толордубут. Биһиги, уон биир дьол көтөрдөрө, кыталыктар, ыарыһах оҕоҕо Ваня Дьячковскайга үс дьолу тосхойдубут!» диэбит буолуохтаахтар.
Үс төгүл дьолломмут оҕону аҕам сиргэ туруоруохтааҕа. Онуоха мин тута ийэбин көрдүү сүүрүөхтээҕим. Ону баара, тоҕо эрэ кини миигин илиититтэн ыһыктыбатаҕа.
Көрбүппүн сөҕөн-махтайан, аҕам дьиэбэр аҕалан, ороммор сытыарбытын билбэккэ да хааллым. «Оҕом дьоллоох киһи буолсу», диэт, үлэтигэр барда. Ити кэмҥэ убайдарым-бырааттарым күннэрэ саҥа саҕаланан, туран таҥна сылдьаллара.
Ваня, ити аҕабыт эйигин ханна илдьэ сырытта? диэбитинэн убайым Кеша миэхэ сүүрэн кэлбитигэр, мин хап-сабар утары ыйыттым:
Отец сказал: «Дьоллоох киһи буолсу». Что это такое?
Оо дьэ, хайдах понимай суох?! Аҕам твоя жизнь будет «во!» диэтэ, тылбаасчыт Кеша быһаарда уонна тойон эрбэҕин өрө хантаппытынан сирэйбэр сыҕайда.
«Во!» диэн тугу ааттыыгыт? диэбиппэр, убайдарым-бырааттарым бары тойон эрбэхтэрин миэхэ утары ууннулар:
«Во!» аата «во!» буоллаҕа дии. Бачча боростуойу хайдах өйдөөбөккүн? дэстилэр.
Итиччэ боростуойу, итиччэ өйдөнөрү бэйэм тобуларбар тиийдим. «Во!» диэн арааһа улахан суолталаах, мээнэ кэлбэт туох эрэ буоллаҕа. Арай биһиги палаатабытыгар улахан суолталаах комиссия кэлиитэ буолара. Комиссия кэлиэхтээҕин этэ да иликтэринэ, эрдэттэн сэрэйэрбит. Сиэстэрэлэр палаатабыт иһигэр уларыйар кыахтааҕы барытын уларыталлара, сууллар кыахтааҕы барытын хос-хос сууйаллара. Биһиги сыттыкпытын уонна суорҕаммытын биир да мырчыстаҕаһа суох гына көннөртөрөллөрө. Күҥҥэ хаста да сиэстэрэлэр комиссия хайдах киирэн кэлэрин үтүктэн көрдөрөн «репетиция» ыыталлара. Биһигини сөпкө мичээрдииргэ үөрэтэллэрэ. Ити күннэргэ «комиссияҕа» дьоллоох оҕо сааспытын сөпкө мичээрдээн көрдөрбүппүт иһин, киэһэ аайы бүтүн дьаабылыка манньаҕа тиксэрбит.
Ити түгэни санаан кэлэн, улахан суолталаах «во!»-ну сөпкө көрсөргө бэлэмнэммитинэн бардым: сыттыктаах суорҕаммын көннөрүннүм, баттахпын имэринним, дьоллоох оҕо саас мичээрэ хайдах буолуохтааҕын өйдүү сатаатым да, табыллыбата. Репетициялыыр сиэстэрэлэрбин суохтаатым. Күн ахсын, аан тыаһын иһиттэҕим аайы, «во!» киирэн кэлэрин кэтэһэрим. Күн-дьыл ааһан испитэ. «Во!» суоҕун курдук суох этэ.
Кистээбэккэ эттэххэ, «во!» хайдах сирэйдээҕин-харахтааҕын, дьүһүнүн-бодотун, туттарын-хаптарын, таҥаһын-сабын, тылын-өһүн, өйүн-санаатын билбэт этим. Ол эрээри киирэн кэллэҕинэ халлаан күөх хаймыылаах бүлүүһэҕэ ууруллубут үс сымыыты тута сылдьарыттан «во!» бу кэллэ диэн билиэм этэ. Сиэстэрэ Света остуоруйатыгар, ол сымыыттары алдьаппыт киһиэхэ дьол тиксэрэ.
«Во!» кэлэрин кэтэһэ таарыйа, уруһуйдуурум. Ол гынан баран, кыталык үҥкүүлээх хартыыналарым төһө да үчүгэйдик таҕысталлар, дьонум төһө да сөхтөллөр, хайҕааталлар, санаабар син биир туох эрэ тиийбэт курдуга. Уруһуйдарбын хас көрдөҕүм аайы, Амма кытылыгар сааскы саһарҕаҕа үҥкүүлүү сылдьар кыталыктар санаабар илэ тиллэн кэлэллэрэ, кырыымпалыы ырыалара дууһабын аймыыра, таайтарыылаах дьол сибикитэ сүрэхпин хам тутуталаан ылара. Хартыынабын көрбүттэр тас көрүҥүн эрэ сөҕөллөрө, мин курдук дууһалыын аймамматтара, кынаттаммыкка дылы буолбаттара, дьол чугас баарын сэрэйбэттэрэ, иннилэригэр биллибэт кэрэни кэтэспэттэрэ. Санаабар, мин кыталыктары үчүгэйдик билбэппиттэн, тугу эрэ ситэ өйдөөн көрбөккө хаалбыппыттан, дууһам ол өрүкүйүүтүн хартыынам сатаан тиэрдибэт курдуга. Кыталык үҥкүүтүн төһөнөн элбэхтик уруһуйдуубун да, соччонон күүскэ ол кытылбар тардыһарым. Аҕам иккистээн илдьибэтин билэр буоламмын, онно тиийэрим-тиийбэтим бэйэбиттэн эрэ тутулуктааҕын өйдөөбүтүм уонна хайаан да угуйар кытылбар тиийиэм диэн бигэ санааны ылыммытым.
Нохолоор! Кэлиҥ эрэ ыл, бары бэттэх! диэн аҕам суостаах куолаһа таһырдьаттан аһаҕас аанынан иһилиннэ. Ити тоҕо таһараа ыал ытын тааһынан тамныы сылдьаҕыт, ээ?! Бүгүн эмиэ баппат күҥҥүт үөскээбит дуу, тугуй? Мааҕын куоска кутуругар кэнсиэрбэ бааҥкатын баайан баран, өрүс таастарын устун сарылаһа-сарылаһа эккирэппит үһүгүт.
Ону ким эйиэхэ үҥүстэ? диэтэ Кеша.
Ким үҥсүөҕэй? Үрүҥ Аар Тойон тохсус халлаантан эһиги оройгутунан харахтана сылдьаргытын көрөн баран сөбүлээбэтэх этэ.
Үрүҥ Аар Тойон биһигини көрбүт даа? Оттон мин кинини тоҕо көрбөтөхпүнүй?
Оскуолаҕа тугу үөрэтэҕитий? Үрүҥ Аар Тойон киһи хараҕар Күн буолан көстөрүн хайдах баччааҥҥа диэри билбэккитий? диэтэ аҕам.
Ээ, биллим! Аны мин күн суоҕар, түүн мэниктиир буолуом! Оччоҕо ким да эйиэхэ үҥсүө суоҕа! Кеша саҥата иһилиннэ.
Эмиэ сыыһа саҥарда! Ыйы күн оҥоһуннаххына, дууһаҕын хара дьайга сиэтиэҕиҥ.
Хара дьай диэн тугуй? Кини киһи дууһатын хайдах сиирий?
Түүннэри сылдьар кыргыттар оскуолаларын бүтэрбэккэ эрэ төрүүллэр, уолаттар арыгыһыт, хаайыы дьоно буолаллар. Ол иһин сырдыкка, ырааска тардыһар киһи күнү кытта тэҥҥэ сылдьыахтаах. Үрүҥ Аар Тойону, ол аата күнү үөрдэ сылдьыахтааххын. Оччоҕо эрэ дьоллоох буолаҕын.