Эбээ эмээхсин хотонуттан киирбэт да буолла, күн солото суох. Уоһах алаадьытын астына сиэтибит. Кэлин синньээн ыаппакка да турбут ынахтар аны күҥҥэ түөртэ ыаналлар. Муоһа Суох уонна Кучур үүттээхтэр, оттон Туҥуй соччо үүтэ суох, кыра баҕайыны ыатар, ону эмээхсин: «Сорох сүөһү иккис, үһүс төрөөһүнүн кэннэ тобуллааччы» диир. Тарбыйахтар үҥүлүйэ-үҥүлүйэ ходуччу эмэллэр. Маарыйа ыабыт үүтүн киллэрэн чабычахха кутан икки-үс хонукка үгэххэ туруорар, онтон чараас анал хамыйаҕынан халбыйан сүөгэйдиир. Сүөгэйин сороҕун ытыйан арыылаан, уутун ыган, таптайан баран таска таһааран туспа иһиккэ мунньар. Онтубутуттан кыра-кыралаан киллэрэн лэппиэскэбитин умунуохтаан сиибит. Арыыбыт уутун иһэн кэбиһэбит. Эмээхсин күөрчэхтиир, көбүөрдүүр. Күөрчэх киһи айаҕар киирдэҕинэ симэлийэ ууллан хаалар, минньигэһэ сүрдээх, үрүҥ астан биир ураты бастыҥ аспыт. Собо сиэн баран мэлдьи суоратынан «баттатар» үгэстээхпит. Эмээхсин суораты сиидэҕэ кутан уутун сүүрдэн сүүмэҕин хаалларар, ону күөрчэххэ холбуу ытыйан биир туспа ас оҥорон аһатар.
Төһө да арыт-ардыгар тиийиммэт-түгэммэт олоххо сылдьыбыппыт иһин, биһиги, оҕолор улаханнык быста-ойдо ыалдьыбаппыт. Салгына ырааһа, чөл айылҕа барахсан мэлдьи арчылыы, араҥаччылыы турара улахан сабыдыаллаах. Аһылыкпытын да барытын айылҕабыт тугу бэрсэринэн аһаан эрдэхпит. Онон эт-хаан, өй-санаа өттүнэн чэгиэн-чэбдик буоларга ол суолтата улаханын эбээ эмээхсин мэлдьи ахтан, санатан аһарар. Кырдьаҕас дьоҥҥо кыра тумуу-сөтөл, хархах, дьарҕа ханна барыай. Оҕолор бэйэлэрэ сыыһа-халты туттан, сыгынньах сылдьан тымныйан, дэҥ, сыл баһыгар-атаҕар биирдэ эмит ыалдьаллар, ол эрэн дөбөҥнүк, чэпчэкитик аһардаллар. Маарыйа бэйэтэ отоһуттуур, үксэ үүнээйинэн оҥоһуллубут араас эмэ-томо элбэх. Ылдьаалаах бултаабыт ойуурдааҕыларын үөһүн уура сылдьан, быһаҕынан кыра-кыратык кыһан, ууга суурайан иһэрдэр
Саҥа төрөөбүт тарбыйахтар аҕыйах хонугунан түүлэрэ-өҥнөрө ордук тупсан моторуһан хааллылар.
Сүөһү, хотон, дьиэ ис-тас түбүгүттэн быыс-арыт ордоруннар эрэ эбээ эмээхсин наар иистэнэр дьарыктаах. Сурдьа Баһылай аҕалбыт куобаҕын тириитин мунньан иһэр. Табысхаан «арбаҕаһынан» арааһы бары тигэр. Мин эмээхсинтэн үөрэнэммин куобах тириитин бэрт түргэнник, ньып-ньылыбырас гына имитэн кэбиһэр буоллум. Маҥнай убахтыырбар үөрүйэҕэ суохпуттан тарбахтарым сылайаллара, онтон сотору нэмин табан сатаатым. Эбээ куобах уорҕатын аттаран, өрбөххө сирийэн, сонно уһаппакка, аҕыйах хонук иһигэр сып-сылаас суорҕан тигэн кэбиһэр. Аны тыһын аттаран кулгаахтаах, куондардаах бэргэһэни, кутуругун тиһэн моойторугу (урут тииҥ кутуругунан эрэ моойторук тигэллэрэ буолуо дии саныырым), бырыынчыктаан аттаран, «баттаҕынан» сэлиэччик иһэ кытары тигэр. Маарыйа эмээхсин табысхаан тириититтэн тугун даҕаны хаалларбат, сыыска-буорга түһэрбэт, уус тарбахтаах, бэрт кичээҥи иистэнньэҥ.
Эбээ эмээхсин, били мин ийэбэр дылы, тарбаҕар лаппа кыахтаах, төһө да сааһырдар, чиргэл күүһүн ыһыктыбакка сылдьар, бэл кинитээҕэр буолуох эдэрдэр кыайбаттарын кыайар, сатаабаттарын сатыыр. Таба, тайах тыһын соҥоһооннуу-соҥоһооннуу эт илиитинэн имитэн этэрбэс, курумуу тигэр. Кыһыҥҥы уһун киэһэлэргэ, Улахан Баһылай оҥорбут сытыары мас талкытыгар, солбуһа-солбуһа, ынах, сылгы тириитин имитэн хоҥкулдьуһуу бөҕөтө. Таба тириитин талкыга баттаныллыбат: кэдэрээни, соҥоһоону туттан илиинэн имитиллэр. Эбээ ынах тириитин ыыһаан куска кэтиллэр уу боруонньатын тигэр, үлэх быһыытынан дьоҥҥо иистэнэр. Тииһинэн ыстыы-ыстыы анньыбыт сиигэ эриэ-дэхси оһуор курдук дьэрэлийэр. Сиигинэн уу өтөн киирбэт, оннук бигэ, тупсаҕай тигиилээх. Ынах иэнин иҥиирин сыыйан, ньилбэгэр хатан, иннэҕэ батар гына сап хаттыгастаан, онон хам тардар. Ол хайа да өрбөх сапка тэҥэ суох бөҕө
Халлаан хас да хонукка балдыгыраччы ириэрэн, айан суолугар бадараан-идэрээн таҕыста. Дьиэ үрдүгэр нуһараІ хаара үллэччи түспүтэ, бэл, түүн тэстэн чоллургуур. Саҥа кэлбит тураах саҥата ахтан баран истэргэ үчүгэйэ сүрдээх, ол эрэн сотору сонуна ааһа оҕуста. Күнүс күн сытыы сардаҥалара үрүҥ хаартан тэйэн, дьиэттэн таҕыстахха, киһи хараҕын чаҕыл сырдыгынан саатырда оонньууллар. Туллуктар, халыҥ үөр буола сылдьан баран, хоту, төрүүр-ууһуур сирдэригэр, туундараларыгар айаннаан, баран-кэлэн симэлийэн хааллылар. Хордоҕой күөл кытыытын, тыа кэриитин дулҕата халыҥ хаар анныттан хараара быган көстөн таҕыста. Түүҥҥү тоҥот үрдүнэн моҕотой кутуругун хоротон сүүрдэ, доҕор көрдөөн төттөрү-таары сыбыытыыр, онно-манна угуйар саҥата иһиллэр. Чалбах, уу-хаар элбээн, мас-от ирэн көппөйө көөнньүбүт сыта сааскы сииктээх сөрүүн салгыҥҥа холбоһон, эти-сиини, сүрэҕи-быары хаба ортотунан сайа охсон киирэр. Дэгиэ тыҥырахтаахтар баһылыктара, сойуо тумустаахтар тойонноро боруллуо көтөр кэлбитэ ыраатта, уйатын хаардаммыта быданнаата, үрдүк өтөх суон муҥурах тиитигэр суодаллан олорон өйүө гынан кэлбит туллуктарын кыҥастаһар, иччилээх аҕайдык таҥалайын тыаһатан чамырҕатар.
Сылгыһыт уолаттар хааччахха хаайбыт сылгыларын сэлээтилэр. Сэлээбит сиэллэрин, кутуруктарын мунньаллар. Эмээхситтэргэ үллэрэн холкуоска көнтөс, ынах быата хаттараллар. Саас сылгы түүлүүр, ону кырыаччынан тараан ылан лааппыга туттараллар. Аны сорох атастаһыкка кэлбит бэлиэтэммэтэх сылгылары уонна убаһалары барыларын, ийэлэриттэн туспа арааран кыбычаалга хаайа-хаайа, бэчээт ууран дьэрэлиттилэр. «Свердлов» холкуос ууһугар Дарайыы Киргиэлэйгэ «С» буукубалаах бэчээти оҕустарбыттар. Онтуларын кулуһун оттон кытарда-кытарда сылгы өттүгэр баттаан, чуучугураччы сиэтэн бэчээттииллэр. Бэлиэтэммит убаһалары ийэлэригэр холбуу-холбуу, далтан таһаартаан ыыталаан иһэллэр. Быйылгы кыһыны, хаһыыта үчүгэй буолан, этэҥҥэ туораабыттар. Кыһын ойбоҥҥо киирэ сылдьан күөл кытыытын хаарын хаһыйа тэбэн көрдөххө, күөхтүү тоҥон будьуруйбут от өрө ытылла түһэрэ, маннык дьыл сылгы абыранар. Күһүҥҥүтэ да куһаҕана суоҕа, айылҕа барахсан алыс ардаан, муус килиэ гына тоҥорбокко, уһуннук, күүскэ тымныйан баран кыстык хаарын түһэрбитэ. Онон сылгыга, маныытыгар да үтүө күһүн ааспыта.
* * *
Ыам ыйын саҥатыгар дьиэбит анныгар, сылгы хаһыытыгар тахсыбыт ньалыар ууга эрдэлээбит икки көҕөн кэлэн түспүттэрин көрөн, ыалбыт Намыынап Хабырыыл, хатыйыы күрүөнэн хаххаланан, үөмэн киирэн атыырын ытан ылла, тыһытын сыыһан кэбистэ.
Киэһэ өтөхпүт эр дьоно, Улахан Баһылай тимир күрдьэх уктана олордоҕуна кэлэн, күнүскү көҕөттөр тустарынан табах тардан бусхата-бусхата кэпсэттилэр. Биһиги, оҕолор, дьоммут сэһэргэһэллэрин сэҥээрэн истэбит, күн уһаан, сылыйан, көбдөҕү киэптии толорор сааскы көй салгын үчүгэйэ бэрдиттэн хойукка диэри тастан киирбэппит.
Намыынап көҕөнү сыыспыт абата билигин да ааһа илик:
Кэлэн түһээ ини, ытан ылыллыа, диир.
Баһылай күрдьэҕин угун кыҥаан көрө-көрө:
Маҥнай тыһытын ытыаххын, оччоҕо саҥа кэлбит атыыр көҕөн баҕас доҕоругар кэлэн түһүө этэ буо, ханна барыай, диэн Намыынап абатын-кыһыытын эбии күөртүүр.
Холбоһон олорор курдук этилэр ээ, санаабар ытааппын кытары иккиэн тас иэннэринэн таралыс гына түһэргэ дылы гыммыттара
Курдук диэн Суос сымыйаны үөтэ олорор, хоһулаабыта да биллибэт Сааскы бастакы көҕөнү өлөрбүт киһи аатыраары долгуйан, халыкынайан хаалан да сыыста ини, Өлөксүөйэп Хабырыыл уҥа дьабадьытын чэрин хамсатан күлэ-күлэ Намыынабы хаадьылыыр.
Өлөксүөйэп Хабырыылы, истибэтигэр, Дьабадьы Хабырыыл дииллэр. Хос аатыттан өһүргэнэр. Оҕо сылдьан, саха ууһа охсубут аҕатын быһаҕын туппутунан состуоктан ыстанаары сыыһа туттан сытыы биилээххэ дьабадьытын тэлэ түспүт. Онтон ылата Дьабадьы Хабырыыл диэн «сүрэхтэммит».