Кыраһалаах Маанчыкка бэҕэһээ киэһэ сиэбит собобут уҥуоҕун, уулаан-хаардаан таһааран, анал иһиттэригэр кутуталаатым. Биһиги дьиэҕэ киирэрбитигэр ыттар туркуларын аттыгар аһаан бахсырыйа хааллылар
Үөрэҕэстэммит били кыһан кырылатан улахан тимир нэлэгэргэ өрөһөлөөн баран, амтанын билэн сэмээр сии-сии кэпсэтии-ипсэтии салгыы барда. Уһуннук сүтэн баран, киэҥ, чиэски сирдэринэн тэлэһийэн кэлбит булчут дьоммут сэһэннэрин истэн түүн хойукка диэри олордубут. Бииртэн-биир сэһэн-сэппэн, кэпсээнтэн кэпсээн салҕанан, ситимнэнэн бара турар
Ылдьаалаах биир күн урут сылдьа илик ыырдарынан бэрт киэҥ сиринэн тайаан, түһүүлэригэр чугаһаан иһэн мунан быстарбыт булчуту булбуттар. Киһи от үрэх кытыытыгар сытара үһү. Хайыһара суох, тоҥуу хаары оймоон иһэн охтубут. Хабырыыллаах табалара сиргэнэн, таныыларын тардырҕата-тардырҕата өрө ханарыйан чинэккэлээбиттэр, ыттар тиийэн сытырҕалыы-сытырҕалыы ыйыласпыттар. Туркуттан түһэн умса сытар киһини эргитэн көрбүттэрэ саха эбит, хараҕын нэһиилэ көрөн тугу эрэ саҥаран үлүгүнэйэ сатыыра үһү да, тоҥон, тыла булдьуйан, биир да тылы киһи иилэн ылан истиэн курдугу эппэтэх. Арбаҕаһа, ньылбата суох аҥаардас халтаҥ сонунан эбитэ, саата, сүгэһэрэ эмиэ суоҕа үһү. Ылдьаалаах туркуга сытыаран балааккаларыгар аҕалбыттар. Билбэт булчуттара биһиги дьоммут үүтээннэриттэн соччо ырааҕа суох сиргэ быстаран охтубут. Тимир оһох балаакка иһин сонно тута «үрэн» кэбиспит. Эрэлэ букатын эстэн сыппыт киһи, дьон түбэһэ түһэн булбутуттан үөрэн, эр ылан, хамсанан-имсэнэн кэлбит, эһэ үөһэ суураллыбыт итии чэйи иһэн, сылыйан тыла дьэ өһүллүбүт. Эт-хаан өттүнэн чэгиэн, бөдөҥ-садаҥ киһи буолан, тымныйбыта охсон салгыы ыалдьан хайаан сытан хаалбатах. Иэдэстэрин уонна хаҥас илиитин эрэ кыратык иһэлиппит. Охтубутун кэннэ Ылдьаалаах сонно тута булан уонна халыҥ былыттаах, нуһараҥ күннэр тураннар киһи хата улаханнык үлүйбэтэх. Ол булчут, Хаҕын киһитэ, Бөһөх Бүөтүр диэн эбит. Бултуу иккиэ буолан эмиэ табанан тахсыбыттар. Бөһөх сир кэринэ сылдьан үрэх иһигэр саһыл олугар чааркаан ииппит Биир күн табаларын тэйиччи баайан баран, хайыһарын кэтэн, били чааркаан уурбут сиригэр чугаһаан иһэн ыраахтан көрбүтэ, дьэ эбэтээ, баай хара тыа сэдэхтик түбэһэр маанылаах харамайа уот кыһыл саһыл иҥнэн өрө мөҕө олороро үһү. Саһыл киһи сыбдыйан иһэрин көрөн, тыын былдьаһыгар өлөр мөхсүүтүн тилигирээбит. Биир түгэҥҥэ тимир чааркаан чыба кулугутуттан төлө ыстаммыт. Икки бууттаах чааркааны соспутунан куотан субуруҥнаабыт. Уһуннук мөхсөн ыарыыланан бэрт мөдөөннүк ойуолуура эбитэ үһү. Бүөтүр ону сырсан добуоччу ыраах барбыт. Чааркаан чээҥкээйилээх саһыл ыт мунна баппат ычыкынын иһинэн, куобах ороҕунан куотара эбитэ. Күүстээх бууттаах чааркаан буолан уҥуоҕун тоһуппут, хаан таммалыыра киһи иннигэр хойуу тыа быыһынан, оол курдук көстө-көстө, көөчүктээбиттии көп кутуругун соһон мөлбөрүҥнүүрэ үһү
Бөһөх Бүөтүр кыттыгас бииргэ бултуур киһитинээн, Баһылай Кирииллин-Чаампара диэнниин, Лииндэ салааларын, Чигди үрэхтэрин бата сылын аайы бултууллара эбитэ.
Саһыл ситтэриэхчэ ситтэрбэккэ, сылбах бүтэйдии күөрэ-лаҥкы сууллубут, хаһан эрэ өрдөөҕүтэ улахан уот сиэбит, куобах уоһа адырҕаналаах сиринэн иннигэр бардар-бара турбут. Бөһөх туоһапкатыгар уонча ботуруоннааҕынан ыппыт да таппатах. Саатын уоһун иһэ мууһуран хаалан отой сыыһан кэбиспит. Уот кыһыл саһыл Чигди үрэҕиттэн тахсан аны Сэбирикээн диэн үрэҕи сыыйан барбыт. Саһыл да өлбөт үөстээх, булчут да, сырыыны-сылбаны сылдьыбыт киһи диэтэххэ, кыра оҕоҕо дылы баламаттык батар, ньоҕой майгылаах киһи буолан биэрбит. Кирииллиннээх ити үрэххэ урукку эргэ үүтээннэрэ баара, кэлин атын сиринэн ыырданан ол эргин сылдьыбатахтара хас да сыл буолбут, Бөһөх «онно тиийэн баран төннүөм» дии санаабыт Арай туран, тыаһы иһиллээбит курдук иһийэ чуумпуран турбут халыҥ былыттаах халлаан, эмискэ куугуначчы тыалырбыт. Сааппас түһэр чинчилэммит. Сотору күүстээх тыал күүһүн-уоҕун ылан атын аҕайдык силбиэтэммитинэн барбыт, ити-бу көстүбэт, хойуу хаар түһэн үллүктээбит Быыһа-арыта суох халыҥ былыт саба бүрүйэн, күн киирэн, тута хараҥаран хаалбыт. Тыал эбии сэтэрээн буурҕаҕа кубулуйбут. Бөһөх Бүөтүр бу сылдьан, ый, сулус көстүбэт буолан, соҕуруутун-хотутун, туһаайыытын, хайысхатын кыайан торумнаабакка мунан хаалбыт, үүтээн мантан чугас буолуохтаах диэн үрэх сүнньүн тутуһан хаама сатаабыт да булбатах, аны ол бутукаайдана сылдьан, өлүү түбэлтэлээх диэбиккэ дылы, аҥхалаат сиргэ хайыһарын тоһуппут. Бөһөх дьэ ити курдук иннин-кэннин билбэт буола таһы-быһа харааччы мунан хаалбыт. Сирэйин хоту мээнэ бадалайдаабыт Түүн харыйа сыбар иһигэр киирэн кулуһун оттон хоммут Нөҥүө да күнүгэр тыал ытыллара, хаар түһэрэ тохтооботох, халыҥ былыт биир кэм боруоран, нүһэрэ ыаһыран турара үһү. Бүөтүр эргэ үүтээнин көрдүү барбатах. Бэйэтин сылыктааһынынан «маннык бардахпына Чигди үрэҕин хайаан да булуохтаахпын» диэн үлүбээй үнүөхтээбит. Хайыһара суох киһи халыҥ хаарга отой сир өппөтөх. Ахтатынан хомураҕы икки хонугу быһа кэһэн, бырда быстан охто сыттаҕына Ылдьаалаах булбуттар
Бөһөх Бүөтүр ити курдук хайдах муммутун кэпсээбит. «Табаларым бааллан хаалбыттара, бөрөлөр түбэһэ түһэн тардыахтара» диэн, биир кэм ол санаата үһү. Ылдьаа: «Сарсын сарсыарда эрдэ туран барыахпыт, билигин утуйан сынньан» диэбитигэр үс хонугу быһа хараҕын симпэтэх булчут, сылааска уҥуоҕа ууллан, сылаата таайан утуйбут Ол эрэн саҥа муннулара тыаһаан эрдэҕинэ ыттар үрбүттэр. Хабырыыл туран чүмэчи умаппыт, бары уһуктубуттар, ити ыккардыгар туркулаах табалаах киһи тохтуур тыаһа иһиллэн баран, кэлэн балааккаҕа киирбит. Киирбит киһи Бүөтүрү көрөн саҥа аллайа түспүт: «Хайа, бу киһи манна кэлэн сытар эбит дуу соһуйуу-өмүрүү бөҕөтө буолбут, мин сиргэ быстаран туома өллөҕө диэтим ээ, тибии-тибэн, суолуҥ-ииһиҥ ханан да суоҕа, болдьообут курдук буурҕатын оҕото» Суол хайа сылдьааччы, түүҥҥү ыалдьыт, Бөһөх бииргэ бултуур доҕоро Кирииллин Баһылай эбит.
Сарсыныгар Бөһөх биһиги дьоммутугар улаханнык махтанан баран, кыттыгас доҕорунаан бултуур ыырдарыгар, үүтээннэригэр барбыттар.
Ылдьаалаах Баһылай тоҥ бил этин мэтийэ-мэтийэ кэпсээбит биир кэпсээннэрэ итинник. Аны арҕахтан тыатааҕыны «таһаарбыттарын» туһунан кэпсээбиттэрэ бэйэтэ туспа дьикти сонун. Эһэ арҕаҕын Кыраһа булбут. Ону биир күн оҥостон тиийэн иккиэн бултаабыттар. Арҕах айаҕын титирик бысталаан бүөлээн баран иһигэр ытан өлөрбүттэр, Ылдьаа киирэн, мас ытыртаран «томторуктаан», соһон таһааран астаабыттар. Сүрдээх эмис атыыр эһэ эбит, балааккаларыттан соччо ырааҕа суох сиргэ арҕах хастыбыт.
Маанчык да үөрэниэх быһыылаах, Кыраһа курдук улаханыгар, кыратыгар барытыгар дьоҕурдаах, Ылдьаа сүөгэй үүттээх хойуу чэйи иһэ-иһэ ытын хайгыыр. Ытылла илик эһэҕэ, бүө маһын быыһынан, арҕаҕы өҥөйө сытан үрэн моргуй да моргуй, соһон таһаарарбытыгар тиистэһэн эҥин сүрдээх Кыраһа өйдөөх ахан ыт, мас көтөрө олорорун көрдөҕүнэ эккэлии-эккэлии киһиэхэ сыстаҥныыр, ыйылыыр, оччоҕо көтөр олорорун көрбөккө да иһэн тохтоон, таба көрөн ытан ылаҕын. Сорох ыт улары сырса сылдьан үрэр үгэстээх, олорбут маһын тарбыыр, инньэ гынан, көтүтэн кэбиһэн отой бултатааччыта суох.
Ылдьаалаах Хабырыыл сэһэннэрэ-сэппэннэрэ элбэх. Хойукка диэри ирэ-хоро кэпсэтэн баран биирдэ утуйдубут
Сарсыҥҥы күнүгэр түүлээх бэрийиитэ буолла. Бултаабыт тииҥнэрин сүлэ-сүлэ тоҥорон аҕалбыттар, атын да түүлээхтэрин оннук дьаһайбыттар. Сүлүллүбүт тииҥи, инчэҕэйин ис гынан тиэрэ-тиэрэ, кытахха симэн тоҥороллор. Иһит туоллаҕына ириэрэн, хоҥнорон ылаллар уонна дьууҥҥа суулаан мунньан иһэллэр. Балаакка тимир оһох сойдо да тымныйбытынан барар, ол иһин сорох булчуттар сиргэ түүлээҕи хатарбаттар, элбэҕэ да бэрт. Саҥа дьыл эрэ иннигэр бултаабыт түүлээхтэрин аҕалан, хатаран туттараллар, таарыйа ыһык, өйүө ылан бараллар. Дьахталлар саба түһэн таҥастаһаллар, онон түргэнник бэриллэр. Тииҥи киэптээбэккэ, «тумсуттан» маамыктаҕа тиһэн, дьиэ иһигэр хатараллар. Бэлиэлээҕи айаҕынан сүлэн киэптииллэр