Сымыйа
Сымыйа үҥсүү
Төрүт суола суохха күтүрээһин
Ээ, ити баҕас баһааҕырдыы
Уйбаныаптар ити туох сирэйэ-хараҕа суох буолбут дьоҥҥутуй, доҕор! дьон итэҕэйбэккэ ини-бии Ыстапааннаах Сэмэни сүрүргүүллэрэ.
Уопсай аһы-үөлү көрөн-истэн бэрэссэдээтэл холкуостаахтарыгар, сөбүн көрөн, аттаран түҥэтэн аһата олорор
Холкуоһа да суохтарыгар диэриий, доҕор! Сэмэн сөҥ куолаһа көөҕүнүүр.
Өскөтүн оннуга да буоллар киһи омнуолуоҕа суох ини долгуйбут дьон санааларын итэҕэтиилээхтик тириэрдэ сатаан, арааһы бары, ардыгар түҥ-таҥ да, саҥаран, тыллаһан ылаллара.
Өксөөн туох да буруйа суох
Биһиги холкуоска хоргуйан өлбүт таҥара көмөтүнэн ээ, Өксөөн өҥөтүнэн этэҥҥэтэ суох, ол бэрэссэдээтэл үлэтин түмүгэ, туох хара балыырай, ол-бу буолан хойох хостоһо сатаабатыннар!.. симии оһох кэннигэр олорбут Байках Маарыйа диэн икки хараҕа суох эмээхсин баара тайах маһын чочоҥнотор, чахчы долгуйан Өксөөнү көмүскээн илиитэ титирэстиир.
Бэйи тохтооҥ, аргыыйыҥ чуумпуруҥ!.. үҥсүүнү аахпыт киһи уҥа илиитинэн далбаатаан уумсаам буолан күйгүөрбүт дьону чуумпуралларыгар ыҥырбыта уонна Уйбаныап Ыстапаан ыксатыгар олорор Өксөөҥҥө туһаайан, ол эрэн үҥсүллээччи диэки хайыспакка эрэ: Александра Прокопьевна ити ааҕыллыбыт үҥсүүгэ тугу диигин? диэбитэ.
Өксөөн остуол үөһэ сытар дьыалатын-куолутун кумааҕытын уктубут эргэ, тирии бартыбыалын, тоҕо эрэ, ытыһын тилэҕинэн эрэмньилээх баҕайытык таптайан баран:
Бу манна баар барыта: туох ханна, хаһан түҥэтиллибитэ, ороскуоттаммыта, хас биирдии киһитигэр тиийэ төһө, хайа ас бэриллибитэ, хантан атыылаһыллыбыта, «хамнаабат буон» харчыта туохха туһаныллыбыта, чыыһылата, күнэ-ыйа барыта Өксөөн куруук буоларыныы саҥата холку, этиитэ итэҕэтиилээх. Тоҕо үҥсүү түһэрбиккитин сатаан санаабаппын. Холкуос үлэтин-хамнаһын дьыалатын, дөкүмүөнү, аһы-үөлү хамыыһыйа дьоно ааҕан, көрөн билистигит, дьон да санаатын истибит буолуохтааххыт Ас-үөл чорботуллар да буоллаҕына, ис кыаҕы көрөн, туһанан, дьоҥҥо хайаан да түҥэтиллиэхтээх. Айах хамсатар баарын үрдүнэн дьону хоргутан өлүүгэ тиэрдии ол буолуо, арааһата, ордук ыарахан буруй. Атын үгүс холкуостар хайдах дьаһанан олороллорун, «аһы хаһаанан» хайа түмүккэ кэлбиттэрин бэйэҕит да истэ, билэ-көрө сылдьаҕыт, онон мин тугу үгүһү-элбэҕи этиэхпиний, этэр этиим, саныыр санаам итинник Өксөөн ааҕар балаҕан мунньахтыыр хоһугар толору мустан олорор дьону эргиччи көрөн ылбыта.
Эдьиийим холкутун сөҕө саныыбын, «дьүүллэнэ» да олорор киһи курдук буолбакка, туох эрэ, быстах сорукка киирэн олорор киһи курдуга. Ол остуол үөһэ тэскэйэ сытар бартыбыалын кыбынна да, субу тахсаат, үлэтин-хамнаһын дьаһайбытынан, ыйыы-кэрдии биэрбитинэн барардыы букатын туттубут этэ.
Хас биирдии этиллибит тыл барыта боротокуолга суруллан иһэрэ. Сэкирэтээр бөрүөтүн тыаһа тохтоло суох кыычыгырыыра.
Бу тухары саҥата суох наар истэ эрэ олорбут бэрт оттомноох сирэйдээх-харахтаах, хара тирии сонноох киһи аа-дьуо устуулуттан туран хаста да көхсүн этитэн баран, ынах салаабытын курдук кэтэҕин диэки ньылҕаарыччы тарааммыт хара баттаҕын имэринэ-имэринэ:
Ө-һөм!.. диэн өссө төгүл көхсүн этиппитэ, Сөп Иванов Степан Васильевич уонна Иванов Семен Васильевич үҥсүбүт суруктара ааҕылынна, туох ис хоһооннооҕун бары иһиттигит Сөп Анал хамыыһыйа тахсан, холкуос дьыалатын бэрэбиэркэлээтэ, сиһилии көрдө-иһиттэ. Үҥсээччилэр уонна үҥсүллээччи санаалара биллэр, куораттан тахсыбыт хамыыһыйа дьоно дьыала чуолкайа бэрдиттэн бэйэлэрин истэригэр эрдэ түмүк оҥорон бүппүттэр быһыылааҕа. Мин хамыыһыйа бэрэссэдээтэлин быһыытынан бу тахсыбыт анал хамыыһыйа туох түмүккэ кэлбитин иһитиннэрэбин: холкуос дьыалатын-куолутун кумааҕыта, дөкүмүөнэ барыта чуолкай, үлэ-хамнас аттаһыллыыта, киирбит, бэриллибит үп ханна, хаһан, хайдах туттуллубута, тыырыллыбыта дьэҥкэ Холкуос олоҕо, кырдьыга да, атын, ыаллыы сытар эрэ холкуостарга буолбакка, оройуон өрүс уҥуордааҕы холкуостарыгар тэҥнээтэххэ таһыччы ордук. Этэҥҥэтэ эһиги холкуоска хоргуйан өлүү түбэлтэтэ тахса илик уонна инникитин да оннук буолуоҕар эрэнэбит «Свердлов» холкуос бэрэссэдээтэлэ Саввинова Александра Прокопьевна бэриллибит былааны кэмиттэн-кэмигэр толорон иһэр. Бүлүү куоратыгар мэлдьи киирэн араас дьыалатын кудуххайдык быһаарсар уонна уонна саамай сүрүнэ «Свердлов» холкуос үлэһит дьоно бэрэссэдээтэллэрин Александра Прокопьевнаны улаханнык өйүүллэрэ буолар. Онон ис дьыала уорганыгар киирбит бу үҥсүү сурук кырдьыга, дьиҥэ суоҕунан ааҕыллар
Куораттан тахсыбыт анал хамыыһыйа Айдаҥ ааҕар балаҕаныгар ыыппыт дьүүлүн түмүгэ итинник этэ. Уйбаныаптар сымыйа, олоҕо суох үҥсүүнү түһэрбиттэрин иһин миэрэҕэ тардыллыбыттара. Ыстапаан Баһылаайабыс биригэдьиириттэн уһуллубута. (Бу түбэлтэттэн ыла, сэрии бүтүөр диэри, биир да үҥсүү сурук «Свердлов» холкуос дьонун аатыттан ис дьыала уорганыгар түспэтэҕэ).
Огдооччуйа, Настаа, мин уонна ыалбыт Маарыйа буолан, суут түмүгүттэн үөрэн, ый быыһа хараҥаҕа суолбутун билбэккэ да өтөхпүтүгэр кэллибит. Суут уурааҕын истэн эмээхсин үөрүүтэ сүрдээх
Өксөөн туох да буолбатаҕын курдук, үлэлээбитин курдук үлэлии сырытта. Биир өлүүгэ сылдьыбыт дьоно истэрин эриэнин көрдөрөн үҥсүбүттэриттэн хомойбута да, суут түмүгүттэн үөрбүтэ да көстүбэт. Өксөөн олус холку майгылааҕа, үлэтэ-хамнаһа да майгытын курдуга, барыны-бары эрдэттэн лоп бааччы суоттаан-былааннаан үлэлиирэ, кини туппута-хаппыта түөрэтэ, ала бэлиэ, үйэлээх буолара. Өксөөн модьу, суон куоластааҕа, аны эр киһи да сөҕүөн курдук, бэйэтин холугар күүстээх дьахтар этэ. Саас, маҥнай Быркылаахха кэлбитим утаата, Айдаҥҥа барса сылдьыбытым, онно Өксөөн сэттэ уон биэстии киилэлээх кууллаах бурдуктары икки өттүгэр кыбынан баран ыскылааттан таһааран сыарҕаҕа уурарын көрөн сөҕө санаабытым. Эдэр уолаттар көрө-көрө саллаллара эрэ. Өксөөн буоллаҕына күлэн, мүчүҥнээн эрэ кэбиһэрэ. Бачча эдэр уола хаан дьон итини кыайбаккыт, маны көтөхпөккүт дуо эҥин диэн, киһиргэс киһилии, хаһан да, кими да күлүү-элэк гынан хаадьылаабата. Ол чахчы кыахтаах киһи ураты сэмэй майгылаах буоларын туоһута этэ.
Кыайан туттарбатах айаас сылгы дал иһигэр сүүрэн сиэлэ-кутуруга ыһыллан уйуһуйа сырыттаҕына, ханнык эрэ албаһынан, Дьөһөгөй оҕотун майгытын сатаан нэмин табан сыһытан, тутан ылан быалыыра. Эдьиийим дьонугар-сэргэтигэр сыһыана да үчүгэйэ бэрдэ, кинини да олус ытыктыыллара. Бэл аҕа саастаахтар «эдьиийбит» дэһэллэрэ. Кырдьыга да, сэрии саҕаланыаҕыттан, бу бүрүүкээбит аас-туор дьылларга салайан кэлбит холкуоһуттан биир да киһини хоргуйан өлүүгэ тиэрдибэтэх бэрэссэдээтэллээх холкуостар, арааһата, тарбахха баттаналлара дуу. Эдьиий барахсан хор ол курдук киһи киэнэ үтүөтэ, салайааччы киэнэ сатабыллааҕа, бастыҥа этэ. Кини тугу да кыайбытын-хоппутун иһин, ону сонун оҥостон кэпсэнэ, түөһүн тоҥсунан өрөйө-чөрөйө барбат олус сэмэй майгылааҕа, мэлдьи күлбүтүнэн-үөрбүтүнэн сылдьар сырдык, эйэҕэс, ис-киирбэх, номоҕон сэбэрэлээҕэ. Бэл санааҕа-онооҕо ылларан санньыйбыт түгэннэргэ Өксөөн киирэн кэллэр эрэ, аҥаардас кини тас дьүһүнүн да көрөн, киһи тута сэргэхсийэ түһэрэ.
Суут буолбута хас да хоммутун кэннэ Өксөөн ыҥыырдаах атынан дьиэтигэр кэлэн барбыта. Үгэс курдук күлбүтүнэн-оонньообутунан киирэн кэлбитин көрөн ийэтэ:
Сэгэрим сыыһа хата этэҥҥэ дии-дии кыыһын сыллаан ылбыта. Өксөөн ол аайы долгуйбатаҕа, хата сонньуйбута: Туохтан айманнаххыный ийээ диэн аа-дьуо унаарытан суон, модьу куолаһынан саҥарбыта, хата, чэйгин кут, итии киллэриэҕи, халлаан да тымныыта сүрдээх, ат үөһэ олорон дьагдьайан тоҥо сыстым ээ, диэн кэпсэтиини атыҥҥа көһөрбүтэ.