Бу хәлдән ничек чыгаргамы? Белмим. Күрәсең, без бу авыру белән авырып алырга тиештер. Ә тән дә, җан да һәр авырудан чыныгу ала
Яшь талантлар белән эшләү ничек бара? Минемчә, аларга игътибар җитеп бетми. Әсәрләре өстендә ныклап эшләү, тикшерү, бәя бирү, уртак җыентыкларын дөньяга чыгару. Элек яшьләр белән эшләү бүлеге бар иде
Мәктәп бар, гаилә бар. Эшләре бер юнәлештә барса да, максатлары бер булса да, социаль функцияләре төрле. Язучылар берлеге гаилә түгел, ул мәктәп. Яшь талантларны кайгырту эшен дә ул мәктәп дәрәҗәсендә алып бара. Күпсанлы әдәбият түгәрәкләренә безнең танылган язучыларыбыз җитәкчелек итә, һәр ел саен язлы-көзле иҗади семинарлар оештырыла. Бу семинарларда 40 лап бала каләмен чыныктыра, остазларыннан дәресләр ала, беренче иҗат җимешләрен басмага әзерли Яшьләр эшләре һәм спорт министрлыгы белән бергә уздырыла торган «Иделем акчарлагы» конкурсы исә һәр ел саен уртак җыентык бастырып чыгару белән тәмамлана. Бу очракта Язучылар берлеге белән «Сабантуй» газетасы оештырган һәм «Каурый каләм» исеме астында уздырылган икееллык конкурс хакында да әйтеп китәргә кирәктер Язучылар берлегендә, яшь талантлар белән эшләү өчен, консультантлар штаты бар. Русларда бу эшне «Белая ворона» (Н. Ахунова), татарларда «Әллүки» (Казан дәүләт университеты), «Илһам» (Казан дәүләт педагогия университеты) әдәби берләшмәләре башкарып килә. Бу азмы, күпме? Анысын вакыт һәм якындагы 510 елдагы әдәбиятыбыз күрсәтер.
Төрле язучылар исемендәге премияләрнең күбәюе зур дәүләт бүләкләренең дәрәҗәсен төшерүгә китермиме? Һәм нигә соңгы елларда Тукай премиясен өлкәннәргә генә тапшыралар? Аны гел лаек кешеләр генә аламы икән?
Әдәби премияләрнең күп булуы начар димәс идем мин. Алар бик күп тә түгел, һәр жанрга бер премия: хикәячеләргә Фатих Хөсни бүләге, тәнкыйтьчеләргә Җамал Вәлиди, балалар әдәбиятында эшләүчеләргә Абдулла Алиш премияләре. Гражданлык рухында публицистик аһәң белән иҗат ителгән әсәрләргә Гаяз Исхакый исемендәге премия бирелә. Ниһаять, соңгы елларда Муса Җәлил исемендәге Республика бүләге кайтарылды. Минемчә, бу премияләр иҗат әһелләренә стимул бирәләр, алардагы иҗат дәртен генә түгел, көрәш, ярыш рухын да күпкә арттыралар.
Габдулла Тукай премиясе хакында күп сүзләр йөри. Тузга язмаган сүз сөйләп йөрүчедән кайвакыт туктатып сорыйм: «Ягез, әйтегез әле, соңгы елларда Тукай премиясе алган кайсы әдипкә каршы кул күтәрер идегез: Миргазиян Юныскамы, Мөсәгыйт Хәбибуллингамы, Роберт Әхмәтҗановкамы, Зөлфәткәме?» Гадәттә, җавап биреп тормыйлар.
Язучылар берлегендә әдәби тәнкыйть остаханәсе булса да, тәнкыйть үзе бөтенләй юк бит. Сәбәп нидә?
Әдәби тәнкыйть бар. Язучылар берлегендә аның остаханәсе дә бар. Җитәкчесе Мансур Вәлиев. Бу жанрның яшәү шартлары тарайды, минемчә. Аның нәтиҗәлелеге кимеде. Чөнки тәнкыйтькә карамыйча, тәнкыйтьтән курыкмыйча китап чыгару күбәйде. Арага акча керде. Шуңа күрә тәнкыйтьчеләр бераз аптырабрак калдылар. Бу жанрны җанландыруның яңа юлларын, ысулларын табасы бар, монысы белән килешәм.
Язучыларның китапларын республика күләмендә тарату, Татарстаннан читтә яшәүче милләттәшләребезгә ирештерү ничек башкарыла? Мәктәпләр, укытучыларны пропаганда эшенә тарту? Уртача 3 мең данә белән дөнья күргән басмалар җөмһүрияттәге 4000 балалар бакчасы, 3000 мәктәпкә берәр данә дә тәтеми. Бу хәлдән ничек чыгарга?
Язучыларның китапларын республика күләмендә тарату, Татарстаннан читтә яшәүче милләттәшләребезгә ирештерү буенча махсус дәүләт программасы кирәк. Ә бу бик күп акча сорый. Бөтен китапханәләргә, мәктәпләргә, балалар бакчаларына яңа гына басылып чыккан һәр татар китабын бушлай тарату хакында сүз бара. Син әйткән 7 мен китап шундук үз иясен табачак. Өстәвенә ике меңнән артык китапханә дә китаплы булачак. Шул рәвешле, хөкүмәт заказы гына 10 меңгә җитәчәк, халык өчен дә чыгарсаң, бүген татар китабын рәхәтләнеп 1215 мең тираж белән бастырып булыр иде. Ә хәзергә һәр нәшрият, һәр автор үз китабын үзе сатып йөри.
Тагын шуны да әйтәсем килә: Язучылар берлегенең 70 еллыгын искә алып, мәктәпләр, бигрәк тә татар гимназияләре, татар теле укытучылары татар әдипләрен, татар китапларын активрак пропагандаласыннар, төрле чаралар үткәрсеннәр иде. Үз ягыбыздан без булышырга әзер әйтсеннәр, сорасыннар гына.
Әкренләп Татарстан Язучылар берлеге Россиягә буйсындырылачак, ахырда бетереләчәк, диләр. Саклап калуга өмет бармы? XXI гасыр әдәбиятының киләчәге нинди?
Татарстан Язучылар берлегенең Россиягә буйсындырылуы, соңыннан бөтенләй бетерелүе хакындагы сүзне дуслар әйтмәс. Соңгы вакытларда Россиядәге язучылар берлекләренә якынаю, алар белән аралаша башлау омтылышлары булды. Хәл бик аянычлы бит: без беркемне белмибез, безне беркем белми. Мәскәүдә чыга торган Бөтенроссия әдәби басмаларын ачып карасаң, еллар буе бер татар язучысының исеме телгә алынмый, кайсыдыр журналда яңа әсәрләр белән чыгыш ясау яисә Мәскәүдә китап бастыру практикасы, гомумән, бетерелгән. Изоляциядән чыгарга омтылу, әдәбият чикләрен, күңел офыкларын киңәйтергә тырышу әдәби берлекне какшату түгел, киресенчә, аны ныгыту, баету, дөнья каршында күтәрү ул!
XXI гасыр әдәбиятының киләчәге якты. Бүгенге көндә әдәби жанрларыбыз 90 нчы елларда ук башланган яңа шартларга, яңа сыйфат баскычына күчеш чорын үтеп, тәмамлап килә. Кызык кына проза туып ята, аның үзәгенә сыгылмалы, йөгерек тел, яңа образлар һәм мавыктыргыч интрига чыга, поэзиядә ике тенденция ачыкланып җитте затлы, интуитив «Дәрдемәнд традициясе»ннән һәм халыкчан, демократик «Тукай мәктәбе»ннән килә торган поэтик юнәлешләр формалашты. Балалар әдәбиятында яңа исемнәр күп, алар баланың психологиясенә, көндәлек мәшәкатьләренә, хыялларына ныграк үтеп керә башладылар, ниһаять, бала белән баланың үз телендә сөйләшергә керештеләр. Драматургия гомумкешелек проблемаларына якынайды, публицистика декларациядән фәнни анализга күчте.
Мондый әдәбиятның киләчәге бар. Киләчәк кайчан башлана анысын инде һәр язучы үзе хәл итә.
Рәхмәт, Галимҗан абый! Татарстан Язучылар берлегенең юбилее котлы булсын! Эшләренең нәтиҗәле, сүзләренең төпле һәм үтемле булуын телим!
2005«ТАТАР МИЛЛӘТЕНЕҢ КИЛӘЧӘГЕН ӨМЕТЛЕ КҮРӘМ»
1 февраль көнне күренекле язучы, шагыйрь, драматург, әдәбият белгече, җәмәгать эшлеклесе, мөхәррир, әдәбият мәйданына килгән күп кенә каләм ияләренең остазы Галимҗан Хәмитҗан улы Гыйльмановка 60 яшь тулды.
Минемчә, иҗатта Галимҗан абый күбрәк прозаик, аның төп көче шунда, шулай ук ул бик яхшы балалар шагыйре дә, лирик шигырьләре дә үзәккә үтә торган. Кыскасы, ул киңкырлы шәхес.
Бу әңгәмә каләм әһеленең тормыш юлын, иҗатын яктырту, аның үткән юлына күз ташлау һәм язучының бүгенге күңел халәте турында булыр.
Галимҗан абый, Сез төрле жанрларда һәм юнәлешләрдә эшләүче сирәк каләм иясе. Проза, поэзия, драматургия, балалар әдәбияты, әдәби тәнкыйть Халык авыз иҗаты әсәрләрен, бигрәк тә татар мифларын җыеп, китап итеп чыгаруыгызны беләбез. «Тукайның мең сере» дигән фәнни-популяр, биографик хезмәт яздыгыз Мондый киң колач, сулыш иркенлеге каян килә?
Кызыксынучанлыктан дип уйлыйм. Ә бәлки, язмыштандыр. Минем язмышка шулай язылган булгандыр. Әдәби, иҗади гомеремне шигырь белән башладым, фәндә тормышка җитди күз белән карарга, фикер тупларга өйрәндем, әдәби тәнкыйтьче булып Язучылар берлегенә алындым, балалар өчен язган әсәрләремдә самимилегемне, ихласлыгымны саклап кала алдым, җырларымда күңел тынычлыгы таптым, сәхнә әсәрләрендә чыныктым, мифологиядә рухи көч тупладым, Бабичны, Тукайны өйрәнеп, шәхеслекнең чын хак-бәясен аңладым, ниһаять, прозада мин үземне таптым. Бүген мин күбрәк чәчмә әдәбиятта. Өстәлемдә ике роман, повестьлар, хикәяләр ята. Новеллалар, нәсерләр, парчалар җыентыгы төзеп бетереп киләм. Шундый кыска жанрлар да татар укучысы күңеленә бик матур кереп урнаша.