Искәндәр. Сөйләшә белмәсәң, тик тор, Өммия!
Өммия. Сез генә оста инде.
Евстигней. Ничево! Якши, якши, килин. (Әлмәндәр янына утырып.) Ну, как кайткан? Мин курыккан.
Әлмәндәр. Хураша, Ястәгнәй. Ассалуди, былгаруди. Спасибы.
Йоклаган Илсурны күтәреп, Мансур керә. Бакчага кергәч уятырга тырыша.
Мансур. Уян диләр! (Колагын уып.) Уян!
Илсур тиберченә.
Әлмәндәр. Тимә! Ник тиясең малайга?
Мансур. Уянмый ич.
Илсурны җиргә бастыра. Илсур җиргә утыра, күзләрен уа.
Әлмәндәр. Кешене шулай уяталармы, кит яныннан. (Илсур каршына тезләнеп.) Нәрсә, йоклаулары бик тәмлемени? Йокла, йокла.
Илсур, күзләрен ачып, Әлмәндәргә карап тора.
Таныдыңмы? Мин ич бу. Канфит кирәкме?
Илсур. Кирәкми.
Әлмәндәр. Бал ашыйсың киләме?
Илсур. Ю-ук.
Әлмәндәр. Алма биримме?
Илсур. Бирмә.
Өммия. Интектермә инде баланы.
Әлмәндәр. Илсур, мин китәм бит.
Илсур. Кая?
Әлмәндәр. Әллә кая, бүтән кайтмыйм.
Илсур. Китмә!
Әлмәндәр. Уянсаң китмим.
Илсур. Мин йокламыйм.
Әлмәндәр. Менә муладис. Яле бер җырлап җибәр.
Илсур. Җырлыйсым килми.
Әлмәндәр. Мин җырлыйммы соң?
Илсур. Җырла.
Әлмәндәр (көйләмичә генә).
Илсур (елмаеп). Алай түгел.
Әлмәндәр. Ничек соң?
Илсур. Беләсең. Юрый-марый гына кыланасың.
Әлмәндәр. Кыланмыйм инде. Онытканмын. Шуңа күрә сине чакырып китердем.
Илсур. Көләсең.
Әлмәндәр. Көлмим ич инде.
Илсур (көйләмичә генә).
Әлмәндәр. Муладис! Әйдә, хәзер көйләп…
Илсур. Алма бир!
Әлмәндәр. Алмамы? Бирәм. Ал үзең өзеп.
Илсур. Син үзең бир.
Әлмәндәр. Үземме? Хәзер, хәзер… (Якындагы алмагачтан алмалар өзеп, Илсур алдына өеп куя.) Менә… Булдымы?
Илсур. Булды. (Җырлый.)
Илсурга Әлмәндәр кушыла.
Әлмәндәрнең күзе алмагач артында басып торган Әҗәлгә төшә.
Әлмәндәр. Яле, Илсур, тагын берне сыздыр. «Шырдый» ны…
Илсур. Мин җырлыймын бырдыйны,
Илсур җырлаганда, Әлмәндәр Әҗәл янына бара. Әҗәлнең кулыннан кәгазь-карандаш алып, кәгазьне Әҗәлнең сыртына җәеп, кул куя.
Җырның соңгы ике юлын кабатлап җырлап, алачык янына килә.
Әлмәндәр. Мин җырлаганны ошатмасаң,
Үзең җырла шундыйны.
Ут сүнә.
Эпилог
Пролог һәм интермедиядәге күренеш. Сәхнәнең бер ягыннан – Газраил, икенче ягыннан Әҗәл чыга.
Газраил. Кайда Әлмәндәр?
Әҗәл (кәгазьне сузып). Алыгыз, сезнеңчә булды.
Газраил. Кайда үзе?
Әҗәл. Алгы бүлмәдә утыра.
Газраил. Алып кер.
Алгы бүлмәдә Фәрештәнең чәрелдәп кычкырганы ишетелә һәм Газраил кабинетына Фәрештә атылып килеп керә.
Газраил. Ни булды?
Фәрештә (кытыкланып). Ул, ул мине кочаклый.
Газраил. Кем?
Фәрештә. Карт.
Әҗәл. Карт түгел, Әлмәндәр. Әлдермештән Әлмәндәр.
Алгы бүлмәдән Әлмәндәрнең «Бырдый белән Шырды» е яңгырый.
Пәрдә.
Ак тәүбә, кара тәүбә
(Ике пәрдәле, дүрт күренешле тамаша)
Катнашучылар:
Ризван
Низам
Заһир –
Гомәр.
Тәнзилә.
Студентлар.
Алинә – авылда клуб мөдире.
Нәҗми – гармунчы егет.
Дамирә – Низамның сөйгән кызы, студентка.
Беренче пәрдә
Беренче күренеш
Тар гына елганың яшел үләнле яры. Юан гына ике тирәк үсеп утыра. Елга аша басма салынган. Вакыт кич. Пәрдә ачылганда, Ризван, Низам, Заһир зур гына чатырның соңгы бавын казыкка бәйләп торалар. Гомәр бер читтәрәк, берүзе ике тирәк арасына гамак бәйләп маташа. Өч егет чатыр бавын бәйләп куялар да Гомәрнең азапланганын күзәтәләр.
Ризван. Аерым хуҗалыкка дөнья көтүләре һәрвакытта да авыр булган.
Низам. Коллективтан аерылганны аю ашаган.
Заһир. Ялгыз башка кайда да бер –
Таң ата да кич була.
Гомәр эндәшми генә бәйләвен дәвам итә.
Ризван. Һәрбер хуҗалык үзе өчен генә тырышканга, крестьян восстаниеләре җиңелүгә дучар булган.
Низам. Бөтен коллектив – уң якка, ул берүзе – сул якка…
Заһир. Ялгыз башың, түгелер яшең,
Кемнәр булыр юлдашың?
Гомәр гамакны бәйләп бетерә дә, гамак өстенә менеп, аякларын бөкләп утыра.
Ризван. Тәхеткә үзе менеп утырган бер генә патшаның да уңышка ирешкәне булмаган.
Низам. Гамак өстендә берүзең солтан булганчы, палатка эчендә коллективның олтаны бул.
Заһир. Өскә менгән – егылып төшкән, толып төшеп башын тишкән.
Гомәр (тирәк ботагында эленеп торган гитараны кулына алып, кылларын чиртә).
Ризван. Оппортунист!
Низам. Ренегат!
Заһир. Индивидуалист!
Гомәр. Көнләшегез, туң күчәннәр!
Низам. Бик исебез китте, әйеме, кызлар?
Ризван. Вакытны уздырмыйк. Килегез, тезелегез!й
Сәхнә алдына килеп басалар.
Ризван. Антның текстын укыйбыз. «Без, Төзелеш академиясенең дүртенче курс студентлары, җәйге каникулыбыз вакытында, аерым бригада оештырып, авылда Культура сарае төзелешенә эшләргә килдек».
Гомәр (гамак өстеннән). Ха-ха!
Ризван
Низам
Заһир
Шабашкага килдек.
Ризван. Без шабашниклар түгел, намус белән акча эшләүчеләр. Без – Низамов Ризван, Рамазанов Низам, Закиров Заһир тантаналы рәвештә ант итәбез: эшләү чорында бөтен ихтыяр көчебезне бары тик эшкә генә тупларга, бары тик башкарылачак эш турында гына уйларга. Бу максаттан читкә тайпылуларга юл куймаска.
Гомәр. Ха-ха!
Өч егет (Гомәр ягына борылып). Нәрсә «ха-ха»?
Гомәр. Бирелгән антыгыз ха-ха булачак!
Ризван. Болай булмый. Әйдәгез, шул карганың оясын туздырабыз, очсын безнең яннан.
Өчәүләп Гомәр янына баралар.
Өч егет (берьюлы). Очып кит безнең яннан, эзең булмасын!
Гомәр. Кая телим, шунда кунам. Мин – ирекле кош. Кошларга тимәгез, балалар, табигатьне яратыгыз!
Ризван. Алайса, телеңне тый!
Гомәр. Аңлашылмый, әфәнделәр!
Заһир. Ә нәрсә аңлашылмый?
Гомәр. Сез мәхәббәт дигән бөек хисне ваклыйсыз. Гашыйк булу, имеш, эшкә комачаулый. Ялгышасыз, әфәнделәр. Тормышның үзәге – мәхәббәт!
Низам. Дөрес түгел! Мәхәббәт кешене акылдан яздыра. Гашыйк булган кеше төн йокламый. Йокламаган кеше ябыга. Ябык, хәлсез кешедән нинди эш көтмәк кирәк.
Гомәр. Дөньядагы барлык гашыйклар ябык, хәлсез дип әйтергә телисеңме, Заһир әфәнде?
Заһир. Без бит, мәхәббәт кирәкми, димибез, Гомәр… Без вакытлыча…
Ризван. Туктагыз! Димәк, болай: антның текстын кабул итәбез һәм ант итәбез.
Өч егет (берьюлы). Ант итәбез, ант итәбез, ант итәбез!
Гомәр. Әфәнделәр! Ашыгасыз, әфәнделәр! Антыгызның шарты юк. Антын бозган кешене нишләтмәкче буласыз?
Ризван. Безгә шарт кирәкми.
Гомәр. Шартсыз ант булмый, әфәнделәр. Телисезме, мин сезгә ярдәм кулымны сузам? Антын бозган кешегә җәзаны үзем билгелим.
Низам. Нишләтерсең икән, Гомәр?
Гомәр. Мин рәхимсез булачакмын! Ризамы?
Низам. Ризван, нишлибез?
Ризван. Курыкмаска! Сер бирмәскә!
Гомәр. Димәк, өчегез дә риза?
Заһир. Мин риза.
Гомәр. Син, Низам?
Низам. Беткән баш беткән!
Гомәр. Син, Ризван?
Ризван. Мин дәшмим.
Гомәр. Дәшмәү – ризалык билгесе, Аллага тапшырыгыз.
Низам. Инде нишлибез, Ризван?
Ризван. Палатка тирәсен бау белән әйләндереп алабыз, безнең территориягә бер кыз да аяк басмаска тиеш.
Чатыр эченнән бау алып чыга. Өчәүләп бау сузалар. Гомәрнең гамагы янына җиткәч туктыйлар.
Низам. Гомәрне нишләтәбез, үзебезнең территориягә кертәбезме?
Ризван. Үзенең мәхәббәте белән читтә калсын.
Гомәр (гамак өстенә басып). Калырмын да! Йөрәгемдә ут янганда, тәнемдә җан барында беркайчан да, теләсә нинди очракта да һәр минутта, һәр секундта кызлар сөюдән туктамам, йөрәгем утына су сипмәм. Беләгемнең көче – эш өчен, йөрәгемнең хисе – мәхәббәт өчен!
Ризван. Суз бауны!
Гомәрнең «биләмәсе» н кырыйда калдырып, бауны суза-суза, сәхнәдән чыгып китәләр. Гомәр кулына гитарасын алып җыр суза.
Өч егет, бауны сузып бетереп, сәхнәгә керәләр.
Низам (Гомәргә). Җырлыйсың, ә?
Гомәр. Җырлыйм.
Ризван. Үзең генә җырлыйсың?
Гомәр. Икәү. Кулымда җан дустым – гитара бар. (Җырын дәвам иттерә.)
Ризван. Ә без өчәү булгач гитарасыз да җырлыйбыз. Әйдәгез, җырларга!
Заһир. Кайсы җырны?
Ризван. Үзебезнең гимнны. Килегез!
Сәхнә алдына киләләр, тезләнәләр.
Башладык. Үзем башлыйм.
Гомәр. Аккомпаниатор җитми, әфәнделәр. Миннән башка барыбер эшегез барып чыкмас.
Низам. Чыкмаса чыкмас, ялынып бармабыз.
Ризван. Болай сөйләшәбез: Гомәр Шәйхетдинов белән араны өзәргә, һичнинди мөнәсәбәткә кермәскә, соравына – җавап, җавабына сорау бирмәскә! Чөнки ул әлеге көнгә кадәр безнең белән дус булып йөреп, бүген безгә хыянәт итте. Әйдәгез, палатка эчен тәртипкә китерәбез.