Дәшми-тынмый гына торам. Ни генә димә, кунак бит. Тыйнак буласым килә! Ә тегеләр һаман тел озайталар. Арада гармун тотканы бигрәк тә юха нәрсә икән – турыдан түгел, читләтеп-читләтеп кенә канымны кыздыра.
– Исмәгыйль кызы бер зимагур өчен саргая дигәннәр иде, шушы икән инде зимагуры.
– Ябышып чыгам, дип әйтә, имеш, ди.
– Нигә исең китте, чыгар. Әнә итекләре икәү ич. Берсе бер итектә, икенчесе икенче итектә рәхәтләнеп торырлар.
Басып тик торам, ә тик торуы шундый читен. Кулларым шундый кычыта, ичмасам, син дә тизрәк әйләнеп килмисең, Вәсилә!
Гармунчы егет инде иптәшләрен үчекли башлады:
– Кул юк бездә, тел генә бар. Кунакларга колга таба алмыйча йөргән андый салам сыйраклар элек безнең авылга утыз теш белән килсәләр, егерме биш теш белән кайтып китә торганнар иде.
Үчекләү бар, бөергә төртү бар. Бусы инде бөергә төртү. Кеше минем бөергә төртсен, мин үз күләгәмә үзем сокланып торыйм, имеш. Рәхмәт инде Мамалай егетләренә, мин үз тешемне калдыруга караганда, кеше тешен чүпләүне артыграк күрәм.
Дәшмәдем, сүгенмәдем – тегеләрнең каршыларына килеп бастым. Торам. Бер-берсенә карашалар. Кулларын күрмим – артка яшергәннәр. Үз кулымны да күрсәтмим – сугышырга дип килмәдем мин. Шулай ук тешемне чүпләтергә дип тә килмәдем. Каршыларында басып торам, дәшмим.
Ахырында чыдамадым, дәштем:
– Ягез, абыйлар, алай теш белән уйнарга яраткач, уйнашып карыйк, алайса.
Гармунчы егет, гармунын тартып җибәргән булып, терсәге белән янындагы егеткә төртте. Сизенәм, егетләрнең уйнашырга исәпләре юк түгел. Берсе минем артыма табарак авышты, икенчесенең кулы, кесәсеннән чыгып, минем якага таба күтәрелә башлады. Гармунчы, бакаларына басып, гармунын тартып җибәрде, тик ябарга өлгермәде. Мин, тиз генә пәке алып, гармунны урталай ярдым да салдым.
…Сугыш шулай башланды, мине салкын кладовойга ябып кую белән очланды. Минем пәке, бер чыккач, гармунны урталай яру белән генә калмаган, икенче бер егетнең яңагын да телеп төшергән. Ул икенче егет дигәнем староста малае икән. Аларга контор кешеләре, урядник килгән чак булган. Яңагы теленеп кайткан егет аларның берсенә дә ошамаган. Мин Ниса түтиләргә кайтып, бәрелгән-сугылган җирләрне юып маташканда, ишекне каты итеп кагып, урядник килеп керде:
– Кайда ул кеше чәнчүче бандит? Мин аны төрмәдә черетермен.
Урядникның акырынуы мине ике тиенлек тә куркытмый, тик менә төнне Вәсилә кочагында үткәрәм дип торганда, монда, таш кладовойда үткәрү генә ачуны китерә.
Ә уйлап карасаң, минем ни гаебем бар? Сөям. Сөйдем, сөячәкмен. Вәсилә барыбер минеке булыр. Маңгаем белән таш стенаны ватармын, ә Вәсиләне кешегә бир- мәм.
Шулай да таш кладовойда яту бигүк җайлы түгел икән. Пиджакны аска җәеп ятып карыйм, күзгә йокы керми. Төрмәгә эләгәм дип куркудан түгел, төкерәм мин аларның төрмәләренә. Бер башлагач, староста малаеның икенче яңагын да телеп төшерәсем калган икән. Ә шулай да әйбәт сугыштым. Гармунның теле – бер якта, бакасы икенче якта аунап, тапталып калды. Өчәүләп ташландылар, берсенә дә үпкәләрлек булмады.
Җенләнеп ята торгач, йокыга киткәнмен. Төннең бер вакытында тәрәзәдән әкрен генә дәшкән тавыш ишетеп уянып киттем. Сызылып ай яктысы төшкән, итекләрем ялык-йолык итеп яталар. Дәртләнеп үк киттем. Тәрәзә янына бардым, пыяласы юк, бары тик тимер рәшәткәләр генә. Тәрәзә артында ниндидер бакча булса кирәк, агачлар күренә. Ә кеше-фәлән күренми.
– Кем бар анда? – дип, ачу белән кычкырам.
Тәрәзә артында моңсу гына тавыш, хатын-кыз тавышы:
– Бу мин… Вәсилә. Син әкренрәк, Айдар. Югыйсә… сизүләре бар.
Аптырап калам, – кичә өч егет берьюлы өстемә ташланганда, болай аптырамаган идем.
– Син монда нишләп йөрисең, Вәсилә?
Ул тәрәзә рәшәткәсенә якынрак килеп пышылдый:
– Чыккач, Айдар, чыккач. Хәзер үк ишеккә бар, мин ачкыч алып килдем.
Берничә минуттан без – Вәсилә белән икәү – бакчада, агачлар арасында идек инде. Монда кеше-кара ишетеп торуы бар, әйдә, читкәрәк китик, дип, ул мине, кулымнан җитәкләп, тау астына алып төшеп китте. Анда биек-биек өянкеләр үсеп утыралар, тын гына булып су ага, кайдандыр су тегермәненең салмак кына гөжләве ишетелеп тора. Без карт бер өянке төбенә килеп туктадык.
Вәсилә әле һаман сизелерлек булып дерелди, сүзен башлый да әйтеп бетерә алмыйча бүленеп кала. Минем бурыч – барыннан да элек аны тынычландыру, тик сүз белән түгел. Җиңел гәүдәсен үземә табарак тартып алам, кысып кочаклыйм, аннары без икебез дә берьюлы нишләптер суга карап калабыз…
– Кибетче Сирайныкыларга каберең якын булмасын… Бөтен түрәләрне сатып алган кешеләр… Шуның аркасында сугышка да бармыйча калды. Ә син кулыңны озайткансың.
Вәсилә миңа үпкәли, ә үзе куркынган кош кебек бөрешеп калган – шулай да миңа караганда акыллырак кеше булып чыкты ул.
Аннары ул ничек итеп ачкыч табуы турында сөйләмәкче була, тик барып чыкмый – шундый чакта ачкыч турында сөйләшеп торып буламы соң?
Җиңел генә гәүдәдә, кайчандыр алма әрҗәләре арасына кысылып авылдан авылга йөрүче кечкенә кызда, учка кереп бетәрлек бу күбәләктә шундый дәрт булыр дип кем ышаныр, – ул кинәт сүзсез калды, сулышын еш-еш ала башлады, күзләре әллә нинди саташкан яшь белән тулдылар:
– Кит моннан, Айдар җаным, кит! Югыйсә сине Себер җибәрүләре бар.
Аның кайнар сулышы минем битемә бәрелде, нидер әйтмәкче идем, әйтә алмадым – Кәҗә Шаяхмәт малае гына шул мин.
Киттем. Шул китүдән авылга ук киттем. Таң атып килә. Ә ай һаман батмаган. Юл яп-якты булып сузылып ята. Әкрен генә атлап кайтып барам. Вәсиләгә әйтергә дип уйлап та әйтелмичә калган сүзләр берсе артыннан берсе искә төшәләр. Аңа дип әллә ничә йөз чакрым җирдән саклап алып кайткан бүләгем дә кесәмдә онытылып калган.
Ә мин аны инде кайчан күрәм? Күрәмме, юкмы?
Ачуым да бик килгән иде, пәке белән уйнауның ахыры турында да уйлап, шул китүдән мин, үз авылыма кереп тә тормыйча, җәяүләп Урал ягына киттем. Итекләрем чыдарлык, калганы турында уйлап та бирмим.
V
Шул китүдән ике елга якын йөрдем. Әтиләргә дә, Вәсиләгә дә бер хат та язмадым. Әтиләргә ник язмадым? Бүләсе малым булганнан түгел, үзем акча җибәрә алмаудан хурланып язмадым. Ике имана җирне сөрдерү өчен яз саен байлар алдында бишкә бөгелгәнен белеп торам бит мин аның. Ә мин йөрим-йөрим – тапканым үземнән артмый.
Вәсиләгә ник язмадым – үзем дә белмим. Әллә нинди кеше булып барам мин. Кемнәрдәндер үч аласы килү, билгесез ачу кайный миндә. Китсен, җәһәннәмгә олаксын Вәсиләсе, дим кайчакта. Бар тапканымны эчеп, оттырып бетерәм дә аннары тагын берәмләп таба башлыйм.
Шулай да Вәсилә, магнит төсле, яңадан мине авылга тартып кайтарды. Йә солдатка алып куярлар, күреп калырга кирәк, дип уйладым.
Кесәмдә әллә ни рәтем юк, шулай да өс-башым рәтләдем. Кайтуым ярап куйды тагын. Мамалайда гөрләтеп туй итеп яталар, Вәсиләне Сатыш авылының кибетче Зариф малаена кияүгә биреп куйганнар. Менә хат язмый йөрсәң. Ачуымнан нишләргә белмим. Эчтә бертуктаусыз кайнап йөргән билгесез ачу хәзер әзрәк билгеле була башлады инде. Чәйнәп ташларга кеше дә бар – кибетче Зариф малае.
Шулай да иң элек Вәсиләнең үзен күреп сөйләшергә кирәк. Ниса түтине җибәреп чакырттым, килде. Агарып калган кызый. Күз карашлары авыр, керфекләре тагын да озыная төшкән төсле, балачактагы ялкыны эчкә киткән, эчтән яна белә башлаганга охшый. Үзе башлап бер сүз дә дәшмәде, үпкәләгән булса кирәк. Иреннәре әйтеп тора. Ә үзе шундый матур, шундый матур – каршымда май ае төсле балкып тора. Эчемнән генә әйтеп куйдым: «Ни туры килсә, шуны эшлим, ә сине кешегә бирмим».
Болай үзем шактый ук усал кыланам:
– Туеңа кайтып өлгердем тәки, Вәсилә, әйе бит, – дим.
– Бик яхшы, – ди ул, күтәрелеп карамыйча гына. Салкын итеп, ачу китерә торган итеп әйтә.
Мин юри, кызны үчекләргә теләп телемә салынам: