Але камера і насельнікі ў ёй былі не тэлевізарам, які можна было выключыць, ці ад яго сысці. І Мацвей скарыўся – і слухаў, слухаў пра тое, што раней было не проста па-за межамі яго цікавасці, але і ўвогуле часткова не існавала. Пакрысе яму раскрываўся свет, ад якога ён старанна загароджваўся раней. Ён мусіў чуць і слухаць. Розум вучонага аналізаваў атрыманую інфармацыю, і, сам таго не жадаючы, Мацвей насычаўся абурэннем і нянавісцю да тых, хто хапаў і трымаў яго і іншых у камеры. І не таму, што абудзілася тая самая эмпатыя, пра якую казаў Зміцер. Не. Для Мацвея яму раскрывалася алагічнасць дзейнасці закона. Яго павінны былі ўжо накіраваць у суд, але трымалі без ніякіх тлумачэнняў. Не выклікалі да следчага. Алагічнасцю поўніліся расказы хлопцаў: збіццё падчас затрыманняў, ператрусы ў кватэрах і пакоях інтэрнату без аніякіх санкцый. Да гэтай алагічнасці, няправільнасці дадаваліся нічым не вытлумачаныя нечалавечыя нормы знаходжання тут. Каб не перадачы іншым з волі, Мацвей пакутаваў бы ад голаду і холаду. З ім дзяліліся прадуктамі, далі цёплыя вязаныя панчохі і швэдар. Да ўсяго Мацвей, зацяты індывідуаліст, мусіў праводзіць усе свае дзеянні на вачах у іншых, і сам назіраць за тым жа. Найцяжэй далося прызвычаіцца да таго, што ў інтэлігентных людзей завецца ранішнім туалетам…
Нечаканым быў вынік нетаропкага ўдумлівага аналізу: супраць ягонай волі ўсё існуючае складвалася ў цалкам лагічную сістэму адносін “дзяржава-чалавек”. Алагічнасць пераўтваралася ў лагічнасць, усякія дзеянні падаваліся апраўданымі, усе наступствы слушнымі, як толькі ты ў апісанні велізарнай функцыі пад назвай “дзяржава” прызнаваў сябе за намінальную велічыню, якую скарыстоўвае функцыя, але ніколькі не клапоціцца пра тваё захаванне. Бо ты – адзін з элементаў дадзеных вялікага масіву, а гэты масіў патрабуецца апрацаваць: сартаваць, выкінуць лішняе, утрымаць у вызначаных межах. Думкі пра гэта цалкам авалодалі свядомасцю Мацвея, на эмоцыі не заставалася месца. Тлелася слабая надзея, што увесь гэты укладзены ім у стройную функцыю свет існуе адно ў гэтых сценах. Што суд, які адбыцца, разбярэцца ва ўсім. І канешне, пасля суда ўсё вернецца на ранейшае месца і ў ягоным жыцці зноў галоўным стане магістратура. І Марго, пра якую ён, на здзіўленне для сябе, думаў многа.
І ўсё ж ён пакутаваў, найперш ад бяздзеяння, ад невядомасці кожнай наступнай гадзіны. Вельмі перажываў за маці – яна тэлефанавала раней штовечар, а палове дзявятай гадзіны. Без сумнення, яна пазваніла таму першакурсніку, з якім ён жыў у пакоі – маці папераджальна спытала нумар тэлефона хлопца. І вось яна даведалася, што яе сын арыштаваны…
Канешне, ён не мог не думаць над тым, якім чынам пад ягоным матрацам апынуліся лістоўкі і знік нататнік. Гэтыя думкі віліся нібыта на заднім фоне ягонай свядомасці і вылазілі на першы план, ледзь адыходзілі апошнія яркія эмоцыі. Вось зараз ён згадаў маці, думкі крануліся першакурсніка – і мозг запатрабаваў спыніцца. Ягоны сужывец мог мець дачыненне да тых лістовак? Ён паспрабаваў згадаць літаральна да хвіліны апошнія дні – ад уставання раніцай і да позняга вечара. Кожны крок каб, кожны дыялог. Зачапіўся – тры дні таму ён вярнуўся ў інтэрнат раней звычайнага. Адчыніў дзверы, у пакоі было чалавек пяць, усе хлопцы. Двое сядзелі на ложку Мацвея, двое – на суседнім, сам першакурснік-гаспадар стаяў, разгублены, нават спуджаны, нешта імкнуўся сказаць Мацвею, ды словы захраслі ў горле.
– Гасцей прымаеш? – добразычліва спытаў Мацвей.
– А… так, то землякі, вось… сабраліся, ага. Мы ўжо, гэта, расходзімся.
– Ды сядзіце сабе, я на хвілінку, – чамусьці схлусіў тады Мацвей, скінуў куртку, выйшаў з пакоя і накіраваўся да Данілы.
Хлопцы сядзелі на ягоным ложку. Нататнік быў у чахле. Падобны чахол льга купіць. Рэальна уявіць сітуацыю, калі ў якога хлопца з тых, хто сядзеў на ложку Мацвея, быў такі ж чахол, з лістоўкамі. Ён мог і раней, і асабліва ў той момант, калі неспадзявана для іх у пакой зайшоў “чужы”, саўгануць лістоўкі ў чахле пад матрац. Пасля дастаць. Але дастаць іншы – Мацвееў. І забраць яго, як свой. Канечне, так магло быць. Цяпер засталося рашыць: казаць пра гэта следчаму, ці не? Але, магчыма, яны ўжо і самі праверылі, распытвалі сужыўца Мацвея: хто быў, калі, па якой патрэбе ў пакоі. Калі выклічуць яшчэ раз – скажа. Канешне, лепш будзе самому папытацца ў першакурсніка.
У панядзелак прозвішча Мацвея ў ліку іншых выгукнулі ад дзвярэй з дадаткам “З рэчамі на выхад”. Ён не прыглядваўся да твараў людзей, што былі з ім у аўтазаку, не падтрымліваў размоў. Засяродзіўся на сваім чарговым дапушчэнні: дзяржава – гэта шматузроўневая функцыя, выходзіць, суды павінны іграць ролю складаных пераменных. І яму няма чаго спадзявацца не нейкі цуд – яму вызначаць пакаранне тое, пра якое казаў следчы, і няма прычын для таго, каб да ягоных заяў аб невінаватасці нехта прыслухаўся. Таму ён быў амаль спакойны, усяго адна прыкрасць вярэдзіла бесперапынна галаву: нямыты столькі дзён, ён адчуваў свой смурод. Шчэць на шчоках і барадзе выклікала сорам. Стаяць такім перад судом было ўніжальна.
Але ён вытрымаў гадзіны чакання і тыя кароткія хвіліны разгляду ягонай справы. Штраф у пяцьдзясят базавых велічынь з выплатай затрат на ягонае утрыманне ў следчым ізалятары за гэтыя суткі не выклікаў асаблівых эмоцый. Галоўнае – усё мінулася, зараз – памыцца, неадкладна і хутчэй.
Ён, саромеючыся смуроду свайго цела, паклыпаў пешкі, балазе, да інтэрнату было недалёка. Думак не было, крамя тых задач, якія акрэсліліся ў галаве як тэрміновыя да выканання: паставіць на зарадку тэлефон, памыцца, пераапрануцца, патэлефанаваць і супакоіць маці, пайсці ў сталоўку універа паесці. Вось ён, неабходны мінімум…
На вахце яго сустрэла, быццам чакала ўвесь гэты час, камендант: жанчына гадоў сарака з невялікай галоўкай, падстрыжаная пад хлопца, з кароткай шыяй і дыспрапарцыянальна шырокімі плячыма і поўнымі бёдрамі, якія яна нібыта спецыяльна падкрэслівала, нацягваючы занадта шчыльныя штаны з кароткімі вузкімі штанінамі.
– Хрысцік, стой! – загадала яна, усё роўна Мацвей збіраўся уцякаць ад яе, загарадзіла цесны праход. – У нас ляжыць загад аб тваім адлічэнні. У цябе часу роўна суткі, каб падпісаць абхадны і здаць рэчы.
Яна казала яму “ты” – такая ветлівая, усмешлівая яшчэ тры дні назад з ім, ды і з іншымі старшакурснікамі, тым болей – магістрантамі і аспірантамі. Інтэрнат поўніўся чуткамі пра яе цікавасць да маладых мужчын, над ёй незласліва жартавалі ўпотайкі, але малодшыя курсы зналі яе як дэспатычную цётку. І цяпер яна аказалася для Мацвея тым веснікам, што прыносіць дурныя весткі. Мацвея не ўразіла навіна – у галаве ўсяго толькі як шчоўкнуў тумблер: функцыя павінна ахопліваць абсалютна ўсе бакі жыцця, значыць, універсітэт і інтэрнат – тыя ж пераменныя. Матэматыка простая…
Ён адно кіўнуў і рушыў прама на непрапарцыянальна складзенае жаночае цела. Камендант адступіла.
Праз гадзіну ён выйшаў з інтэрната. Пад’ехаў тралейбус, расхінуліся дзверы, Мацвей памкнуўся было зайсці і мусіў спыніцца, бы наткнуўся на нябачную сцяну жудасці – апынуцца там, у цеснаце сярод людзей, падалося яму невыносным. Ён выдыхнуў паветра, праглынуў сліну, якой неспадзявана забіла рот. Пешкі было ісці хвілін сорак, але ён не стаў чакаць другога тралейбуса, каб яшчэ раз спраўдзіць сваю раптоўную (канечне ж, пасля камеры) клаўстрафобію.
Цікава, думаў ён, ідучы шэрым тратуарам, ці рэальна было б у той вялікай функцыі, якая адлюстроўвае дзейнасць дзяржавы, пралічыць усе магчымыя пераменныя і канстанты, выявіць іх праз лічбы і ўрэшце пабудаваць графік? Які ён атрымаецца?