І сам узяў адзін, зірнуў як падміргнуў, запрашаючы дзяўчыну зрабіць тое ж.
Яна нясмела ўзяла адзін піражок. Пакуль елі па першым, Мацвей маўчаў, стараўся глядзець не ў яе бок, а ў нататнік. Формула ў ім намалявалася прыгожая, як ён таго і дабіваўся.
– А як завуць такую добрую дзяўчыну, якая не адмовілася мне дапамагчы? Бярыце, бярыце другі! – і сам пацягнуўся за піражком.
– Паліна, – ціха адказала дзяўчына, ўзяла піражок.
– А я – Мацвей! Будзем знаёмыя – ён смешна ўзняў піражок уверх, бы кілішак з напоем.
Яна ўсміхнулася ў адказ – прыязна і нязмушана.
– Не раскажаце, куды едзеце? – спытаўся Мацвей праз хвіліну, ужо разглядваючы без ніякаватасці твар і постаць дзяўчыны.
Непрыгожы твар – у ім было нешта хваравітае. Пры ўсёй хударлявасці ніжняя частка яго выглядала залішне вялікай і цяжкай. Хіба вочы свяціліся. Танная вязаная шапка на галаве, чорныя валасы выбіваюцца пасмачкамі. Звычайная куртка – шырокая – хавае абрысы цела. Сярэдняга росту.
– Ды так, – няўцямна адказала дзяўчына, запытала з ветлівасці: – А вы куды?
Мацвей адпіў гарбаты, прамакнуў вусны папяровай сурвэткай.
– Добрае пытанне, – уздыхнуў ён, неспадзеўкі адчуўшы жаданне разважаць услых над сваёй сітуацыяй. – Здаецца, ясна куды, геаграфічна і фізічна – еду дадому, да маці. А паглядзець глыбей? У невядомасць… Яшчэ тыдзень таму маё жыццё ішло, бы той цягнік, які вязе мяне па рэйках: дакладны шлях, вызначаныя прыпынкі, вытрыманы расклад руху. І ў адзін нейкі дзень здарылася тое, чаго ты ніяк не чакаў – і цябе няма ў цягніку. Ты стаіш на ўзбочыне, міма цябе пранесліся апошнія вагоны, чырвонае святло ліхтара на апошнім знікла ў цемры – і цемра вакол. Я – магістрант. Са словам “былы”. Два дні таму мяне адлічылі з універу. І вось я тут. Вакзал – як кропка экстрэмуму функцыі.
– Але ж экстрэмум – гэта не канец, – ціха пракаментавала пачутае Паліна. – За мінімумам пачнецца пад’ём. Новы пачатак.
– Ага, новы пачатак, – крыва усміхнуўся Мацвей. – Але дзе сэнс пачынаць новае, як ты здольны да аднаго?
– Хто ведае, у чым сэнс і які ён, і на што мы здольныя, – мякка запярэчыла дзяўчына. – Калі ёсць дом, калі ёсць куды вяртацца – усё іншае зусім не страшна.
– Вы так кажаце, быццам валодаеце немалым досведам, – пытліва глянуў на дзяўчыну Мацвей, бо адчуў прыхаваную горыч у яе апошніх словах.
– Маю, – кіўнула дзяўчына. – Мне няма куды вяртацца. Няма куды ехаць.
– Гэта як? – неўдавана здзівіўся Мацвей.
– Так вось. Жылі ў райцэнтры: мама, тата, бабуля… Яна хворая была, ляжала большасць часу час. Невялікі дом, стары… Бацька інвалід пасля траўмы на рабоце, без рукі. Выпіваў моцна. Мама ўрэшце знайшла мужчыну, я вучыцца паехала, а яна – замуж. У Італію. Мінулым летам дом наш згарэў. Казалі, бацька п’яны заснуў з цыгарэтай. Не ўратавалі ні яго, ні бабулю… Страхоўкі і грошай, што людзі сабралі, хапіла на пахаванне ды на паўгода на ежу. Участак пад дом маленькі быў, ніхто не паквапіўся, каб купіць. Так і стаіць, зарослы. Цётак-дзядзькоў у мяне няма, бацька быў адзіным сынам у сям’і, а маці – з Расіі, адна ў яе сястра, не бачыла яе ніколі. Нікога больш з родных. Вось так. І мяне таксама адлічылі, я ў тэхналагічным вучылася, трэці курс. Не здала сесію. І мне няма куды ехаць…
Мацвей замёр. Ён ніяк не чакаў, што ў жыцці чалавека можа здарыцца такое. Так, ён чуў пра бадзякоў, бачыў іх ля сметніц, але каб бадзяком, сапраўды – бадзяком жа – выявілася маладая дзяўчына, тое разрывала ўсе ягоныя шаблоны. Пракаўтнуў сліну.
– І вы… вы цяпер на вакзале?
– Трэція суткі збіраюся начаваць. Абы міліцыянты не выгналі, бо мінулай ноччу ўжо папярэдзілі.
– Без грошай?
– А вы як думаеце? – яна зірнула адкрыта ў вочы Мацвею, і ён пабачыў невыказную тугу і безвыходнасць.
– А… А давайце, давайце я вас пачастую добрай вячэрай, ага? Тут павінна быць кавярня, там няспешна пасядзім… ну, хадземце! І гэта, чакайце… – Мацвею падалося мала гэтага праяўлення сваёй увагі да чалавечай бяды і ён прапанаваў спешна, мо і баючыся сам перадумаць: – Паедзем да мяне! У нас неблагі гарадок, ёсць прадпрыемствы, магчыма знайсці працу, і інтэрнат могуць даць. Я з маці жыву, кватэра трохпакаёвая, па першым часе пажывяце без праблем. Вы не думайце, у мяне добрая мама, былая настаўніца, яна ўсё зразумее…
Ён казаў і бачыў, як з сініх вачэй дзяўчыны пакаціліся слёзы і спужаўся, замаўчаў. Паліна не адказвала, схіліла галаву. Слёзы зрываліся з твару і падалі на зялёную пластыкавую стальніцу.
– Прабачце, я не хацеў вас пакрыўдзіць, – разгубіўся Мацвей.
– Я не пакрыўдзілася, што вы, – адказала Паліна, старанна ацерла твар сурвэткай. – У вас самога такія праблемы, а вы мне… А вось я згаджуся? – усміхнулася скрозь слёзы. – Мне ж праўда няма куды падзецца з гэтага вакзала.
– Ну дык і згаджайцеся! – угаворваў Мацвей, якому раптам стала надзвычай важна дапамагчы. – Праўду кажу: пажывяце без усякіх пытанняў столькі, колькі вам патрабуецца, а там нешта і прыдумаецца.
Яму самому паверылася ў шчаслівае завяршэнне гісторыі Паліны: уладкуецца яна на іх райцэнтраўскі завод, перавядзецца на завочнае, закончыць вучобу… І наладзіцца ўсё. Ён сказаў услых свае думкі, заспяшаўся далей:
– Але, хадземце ў кафэ! Гэтымі піражкамі не насыцішся, а нам ехаць усю ноч, гэта такі цягнік да нас ходзіць, мы яго кругасветным клічам… Адно, чакайце, напачатку я збегаю куплю білеты, добра? А вы пабудзеце з маімі рэчамі, бо, заплечнік, халера, цяжкі.
– Добра, – нечакана цвёрда, нібыта адважыўшыся на скачок, адказала дзяўчына, нагнулася – Мацвей заўважыў ля яе ног вялізны шэры чамадан на калёсіках – узялася за ягоную ручку, падалася з-за століка. – Вядзіце.
Неспадзявана з’явілася справа – важная, сур’ёзная. І свая бяда трошкі захінулася чужым горам. У яго хоць адліковая кропка, якая аказалася сённяшнім такім важным адкрыццём: не ўсё страчана дарэшты, калі ёсць куды вяртацца.
Ён здаў свой білет, узяў два другія – каб у адным купэ. Затым вячэралі ў кафэ, прасядзелі доўга – не было куды спяшацца, іх ніхто не гнаў, бо наведвальнікаў было вобмаль. Расказваў больш Мацвей, у яго бадай што цэлая дэтэктыўная гісторыя атрымалася.
– А ты і праўда падумаць не некага не можаш? – спытала Паліна (яны на парозе кафэ дамовіліся на ты).
– Позна на некага думаць. Калі выпадкова там апынуліся, дык іх гаспадар моліцца, што яго хваля мінула, а мяне накрыла. Чаго шкада, дык гэта нататніка. Там столькі розных думак было занатавана, практычна гатовая ідэя сістэмы кіравання на аснове алгарытму. Карацей, прынцыпова новая, у разы эканомней і хуткасней за існуючыя!
– Дык аднаві.
– Давядзецца. А ты, прабач, што цікаўлюся, размаўляю з табой, дык жа… Карацей, чаму сесію не здала? Цяжка?
Паліна засмяялася коратка ў адказ.
– Хацеў сказаць: не дурная з выгляду? Ну так, вучыцца мне лёгка было. І здала б усё. Каханне. Ага, закахалася бы дурніца. Статны прыгажун, спартсмен. Чатыры месяцы ў тумане. Траціла апошнія грошы на падарункі яму, сама апранахі і бялізну купляла, каб яму спадабацца, парфуму дарагую.
– Не ацаніў? – асцярожна пацікавіўся Мацвей – тая нітачка агульнага даверу, якая ўзнікла яшчэ з яшчэ ад частавання піражкамі, ужо выглядала моцнай, але не настолькі, каб лезці з роспытамі пра асабістае так глыбока.
– Чаму ж? Ён з такіх свалачэй, што не толькі ацэньваюць, але і карыстаюць.
– Прабач… – няўцямна павёў рукамі ў бакі Мацвей.
– Вой, ты па праўдзе нейкі занадта далёкі ад рэальнага жыцця, – ласкава усміхнулася, бы меншаму брату, Паліна. – Ну, зразумеў той Раман, што я – закаханая і на ўсё згодная, дык папіў і паеў за мае грошы, і ў ложку задавальненне атрымаў. Карацей, усё як заўсёды. Апамяталася – позна было. Ды і апамяталася не тады, калі пра адлічэнне сказалі, а як ён паслаў брыдка і далёка. Праплакала дзень – і выплакала каханне.
Сваю маці Мацвей папярэдзіў, што прыедзе не адзін, сказаў як ёсць: дзяўчыне няма куды падзецца, то хай пажыве месяц-другі. Маці, шакаваная арыштам, судом, адлічэннем сына, няйнакш, успрыняла гэту навіну як мілую нязначную дробязь: што ж, як конь здох, хай і хамут крадуць.