Нават гэта маё падарожжа было вяртаннем – мы з Арынай ужо былі тут год назад, я ўзгадвала, што мы ўжо хадзілі на экскурсію ў палац чэшскага графа – ці то дыпламата, ці то мецэната, багацея, які аддаў перавагу цёплай краіне, а не роднай зямлі. Мы адправіліся сюды і зараз, але гэтым разам не для таго, каб глядзець па баках і блукаць па залах, слухаючы імёны і даты, якія ўсё адно не запомнім.
– Есці хочацца…
– І піць! У-ух, у мяне ногі гудуць…
– І ў мяне… Вось бы соку! Халодненькага, з запацелай шклянкі…
– Не псуй настрой, давай да нейкай забягалаўкі дойдзем…
– …сок з сіцылійскага апельсіна, чырвоны, яго яшчэ «крывавым апельсінам» называюць… – пачала зануднічаць я.
– Якія мы крыважэрныя ды бязлітасныя! Апельсін – толькі крывавы, толькі сіцылійскі! – падкалола мяне Арына.
– А то. А давай нікуды не пойдзем, збочым ды вернемся туды.
– У палац? Навошта? Ці ты маеш на ўвазе рэстаран?
– Але. А што, можам жа сабе дазволіць.
Арына запаволіла крок (мы перайшлі на зусім чарапашую хаду) і праз пару секунд вымавіла:
– А давай. Хопіць ужо фігнёй з пераходаў харчавацца, хоць тут бы разгуляцца! Будзем мой грант праядаць.
Я не вытрымала і зарагатала:
– Вось гэта клас!
Далёка мы не паспелі адысці – трэба было толькі прабрацца праз фігурныя веснічкі з усходняга боку і перасячы парк (наогул розных уваходаў на тэрыторыю маёнтка было шмат, затое амаль усё – патаемныя).
* * *
З графскім асабняком неяк зусім не вязалася слова «музей» – хутчэй, культурны цэнтр. Самай галоўнай і незвычайнай рысай была адкрытасць – можна было ўваходзіць у любыя памяшканні, сядаць на крэслы, вальсаваць па паркеце, граць на фартэпіяна. Тут увесь час праводзіліся экскурсіі, выставы, літаратурныя вечары, парк быў упадабаным месцам шпацыраў для гараджан і прыезджых. Дзіўна, але тут зусім, у прынцыпе не бывала смецця, хоць я не бачыла ніводнай урны. Да таго ж, нягледзячы на ажыўленне, маёнтак не здаваўся перапоўненым.
Мы з Арынай падняліся на другі паверх і прайшлі ў напоўненую святлом і паветрам бела-залатую банкетную залу, дзе і знаходзіўся знакаміты рэстаран. Тут стаялі велізарныя сталы з кіпнева-белымі абрусамі, з крэсламі а-ля Людовік XV, у келіхах і вазах са свежымі букетамі адбіваліся свечкі.
Кожны проста сядаў на вольнае месца, да яго падыходзіў афіцыянт у фраку (яны ў мностве бегалі туды-сюды, выяўляючы дзівы манеўру), прымаў заказ, але таксама на стале заўсёды стаялі іншыя стравы – за іх належала фіксаваная цана, а за тое, што заказвалася апроч таго – асобная плата. Таму ўсё тут пакідала ўражанне бясконцага банкетавання, урачыстага балю – і гэтае ўражанне давяршалася жывой класічнай музыкай.
Мяне заўсёды асляплялі і чаравалі ўсе гэтыя палацавыя атрыбуты: пазалота, вытанчаная разьба на мэблі, цяжкія парцьеры, кандэлябры і жырандолі, роспіс на столі, высачэзныя дзверы, гербы. З мяне пакеплівалі, але ў такіх месцах і мне хацелася выглядаць як мага болей шыкоўна, паважна. Сёння я не ведала, куды мы пойдзем, але нейкім шостым пачуццём адгадала, што трэба надзець белыя сандалі з залатымі спражкамі і доўгую пунсовую сукенку, падол якой развяваўся і напамінаў мяккую, пышную кветку.
Арынін падыход быў прынцыпова іншым. Зараз яна сядзела ў бандане, брыджах, майцы і зручных адкрытых красоўках. Яна лічыла, што ва ўмовах турыстычнага падарожжа галоўнае – мабільнасць і трываласць, а нездаровае эстэцтва да дабра не даводзіць. Што я на сабе і прачула, калі жорстка спаліла плечы на летнім шпацыры ў Вене, апрануўшы эфектную адкрытую сукенку.
– Так якім чынам? Грант, кажаш, далі?
– Умгу. Я цяпер грантасос.
– Ачмурэць проста. А што за тэма, што за…
– Ой, ды тая ж тэорыя камунікацыі, культурныя ўсялякія фішкі. Заадно тут канферэнцыя перакладніцкая, я і на яе вырашыла зматацца.
– Нішто сабе, дык ты даклад будзеш чытаць альбо некага перакладаць?
– Не паверыш, і тое, і другое! Зараз ужо і не радая, што гэтулькі на сябе ўзяла.
– О та-ак…
– Ну, а наагул – тут будуць італьянцы, немцы, шведаў нават парачка. Хоць як яны тут ад спякоты не здохнуць?
– Ой, не нагаворвай, нармальны тут клімат.
У адказ скептычнае чмыханне – і настолькі ж скептычнае маўчанне пры жаванні блінца з пячоначным мусам. Гэта адзін з пунктаў, па якім мы з Арынай разыходзімся. Яна спякоту цярпець не можа, а я проста абажаю – вядома, у разумных межах, але да такой ступені, што Сан-Марціна здаецца мне раем на зямлі.
Пасля абеду мы адправіліся ўсё ж пахадзіць па палацы, змяшаўшыся з групкамі людзей, якія перацякалі з залы ў залу, з паверха на паверх. Мы разам з імі слухалі цьмяна вядомыя фразы экскурсаводаў, разглядалі карціны, люстэркі і статуэткі, лавілі нечыя рэплікі, дый самі паволі гутарылі.
– Ну, а ты так і не расказала, што тут робіш.
Летась мы былі тут праездам падчас адной з гэтых утомных аўтобусных экскурсій у стылі «галопам па Еўропах». Але гэтым разам…
– Ды я тут па розных пытаннях: продаж карцін, купіць сёе-тое і з гэтым італьянцам сустрэцца, які маю калекцыю ў стылі мілітары выклікаўся на паказы выводзіць і піярыць… І сваякам ізноў жа сёе-тое перадаць ды ад іх забраць – бедная мая валізка, не ведаю, як яна зачыніцца.
– Ого, ну ты таксама дзелавая кілбаса.
– Так. Неяк так.
Я заўважыла, што людзі тут больш падобныя не да турыстаў, а да запрошаных на раўт ці канферэнцыю.
– Так тут насамрэч усё і будзе праходзіць. Сёння, бачу, народ прыйшоў пацікавіцца. О, я вунь таго шведа ведаю! Hej, Ulle![4]
З камунікацыяй у Арыны не толькі ў плане тэорыі, але і на практыцы заўсёды было лепш, чым у мяне – я б яшчэ пару хвілін стаяла, каб набрацца адвагі.
Мы падышлі да высокага сухарлявага мужчыны ў сінім гарнітуры, які так гарманаваў з яго светлымі скандынаўскімі вачыма і па-юнацку адкрытай усмешкай. Я таксама, прывітаўшыся, прамовіла пару фраз і падзялілася ўражаннямі ад горада, а потым, папрасіўшы прабачэння, адышла, пакінуўшы калегам балакаць колькі заманецца.
Я спусцілася ў сад і пайшла блукаць па звілістых дарожках, пліткі якіх накрываў плямісты паўднёвы цень. Сад і парк плыўна пераходзілі адзін у адно і ў цэлым напаміналі казачны лабірынт з фантанчыкамі са старога каменю, статуямі антычных персанажаў, з плюшчом на сценах і мноствам пераходаў. Там былі і альтанкі, і павільёны, і аранжарэя, і нават невялікі музей з калекцыяй халоднай зброі.
У парку ўвесь час адчувалася віраванне жыцця, але шмыгнуць у зацішны куток было вельмі проста – вось што мяне здзіўляла ў гэтым загадкавым месцы. Роўна як і тое, што ніводны турыст не спрабаваў штосьці сфатаграфаваць – няўжо яны спасціглі тую ж марнасць?
Неўпрыкмет для самой сябе я апынулася каля пахавальні графа. Не ведаю навошта, але вырашыла ўвайсці. Гэта было напалову адкрытае памяшканне, выкананае накшталт грота, з паўкруглым скляпеннем столі, у светла-кобальтавых тонах. Надмагільная пліта была зроблена з ляжачай статуяй, як у крыжакоў: сурова выцягнутае цела, рукі складзены на грудзях, толькі заміж даспехаў – сурдут канца васямнаццатага стагоддзя. Гэтае мастацкае рашэнне таксама было дзіўнаватым. Але чамусьці мне імпанавала. Каля сцен паўколам былі расстаўлены чорныя каваныя падсвечнікі на высокіх нагах. Мігацелі лампадкі, дзе-нідзе ляжала некалькі букетаў півонь. Каменная падлога нават праз падэшвы абутку струменіла холадам і волкасцю – рэзкі кантраст са спякотаю ў горадзе.
Я загледзелася на скульптуру, на кветкі, і тут мяне прадраў па спіне непрыемны халадок. Дакладней – не холад, а штосьці накшталт электрычнага імпульсу. І не па спіне, а неглыбока пад скурай. Але ўнутр закралася непрыемная, прыгнятальная жудасць – пагрозлівы нябачны дотык. Дакучлівая бясцелесная прысутнасць. Тое, што заўсёды так палохала і дагэтуль палохае мяне ў цёмных пакоях.