– Ты зразумела, што ён кліча цябе ў госці.
– Так. Таму што тут яму лягчэй усяго ўвасабляцца. Могілкі. Вайсковыя. Хараство.
Я прыцмокнула, узняўшы брыво. Арына заўсміхалася. Не, прыцмокнула я ад тварожніка, проста так супала.
А потым мы ішлі разам праз гэтыя ціхія, ветлыя цёмныя вуліцы, з пахам начных агародчыкаў, з памяранцавым святлом вокнаў, з шурпатай шэрай цэглай пяціпавярховікаў. І выйшлі на Праспект якраз у гэтую арку, проста да гэтага кафэ.
– Цяпер мне ўсё зразумела! – Арына расплылася ва ўсмешцы. Я не ўтрымалася і таксама пачала хмыліцца, хіхікаючы, як хуліганісты школьнік. І яна прамовіла сваю сакраментальную фразу:
– Я цябе абажаю…
У той вечар мы чакана не селі на метро, як усе нармальныя людзі, а зладзілі марш-кідок па Праспекце. І размаўлялі яшчэ пра кучу розных цікавых рэчаў, якія тут пералічваць залішне. І мне прыйшло да галавы, што мы нагадваем персанажаў картасараўскага рамана «Экзамен» – маладыя, няпростыя, мы шукаем, чагосьці там ствараем, вечна ў стане прадчування. І – так, нас яшчэ чакаюць свае экзамены. Аднак мы, у нашы юныя, але ўжо па-свойму сталыя гады, навучыліся іх не баяцца.
2. Дуэль
Па каву давялося спускацца ў апраметную.
Даўжэзная, крутая лесвіца сыходзіла ў цемру. Толькі справа ў глыбіні віднелася квадратная пляма святла. Я акуратна ступіла на першую з прыступак-клавіш, цьмяна-белых, з цёмнымі сятчастымі кілімкамі, левай рукой узялася за масіўны шэры поручань: спускацца можна было толькі так, павольна, асцярожна – амаль з піетэтам.
Нешта падобнае я і адчувала: сумесь хвалявання і зачаравання, якія паступова нарасталі. Зрабіўшы апошні крок, я падняла галаву і з захапленнем кінула позірк на той шлях, што пераадолела ў цёмна-сінім змроку тунэля. Гэта было дзіцячае пачуццё – усведамленне незвычайнасці.
Чарговая ўстанова ў маім гусце: не банальнае і зацёртае месца на Праспекце, дзе ўсё выстаўлена напаказ – не, тут ёсць інтрыга.
Аднак апошнім часам…
Ах, цёплае паветра, водар шакаладу, выпечкі – у мінус дзесяць самае тое! Што мы сёння будзем дэгуставаць?
…апошнім часам я не ўпэўнена, раздражняе мяне гэтая «інтрыга» ці, наадварот, падабаецца. Так-так. Насіцца па ўсім горадзе, грошы на пыл пераводзіць, трывожна прыслухоўвацца, прынюхвацца, як паляўнічы сабака, скакаць з аўтобуса на аўтобус, з вагона ў вагон, забыўшыся пра падрыхтоўку да экзамену – пайдзі туды, не ведаю куды, знайдзі тое, не ведаю што!
Я замовіла карамельную каву-макіята, аднесла яе да стойкі, залезла на высокае крэсла, кінуўшы торбу і куртку на суседняе. Краі саломінкі мякка прабілі пласт пены з салодкім узорам. Хоць штосьці добрае ў гэтай дзіўнай гульні – магчымасць пабыць гурманкай: я песціла наіўную надзею, што мае паводзіны – гэта ігра паводле Станіслаўскага, якая дапамагае мне выглядаць пераканаўча.
* * *
У той вечар мяне асяніла. І я спасцігла метафізічную існасць трамвая.
Надвор’е стаяла не зімовае – чаканне не выклікала знерваванасці. Больш за тое: я прагнула падставіць разгарачаны твар прахалодзе. Здароўем пачынаеш цешыцца, толькі перахварэўшы, падвышаную стыпендыю і бліскучую рэпутацыю пачынаеш цаніць толькі пад пагрозай іх страты. Але я – здала. Перамагла, справілася, адстралялася!
Гэтая пераздача была неверагоднай. Я перажыла нешта накшталт рытуальна-сімвалічнай смерці. Верагодна, такі вопыт павінен быў яшчэ і прасунуць мяне ў духоўным развіцці – як бы там ні было, адчуванні адмысловыя. Тыдзень быў нібы сціснуты – курчамі кашмару, трывогі і няспыннага вучэння, а цяпер – час спыніўся.
Калі не зусім заціх, то вельмі замарудзіўся: так няспешна падпаўзаў да нас бірузова-зялёны паважны вусень. Я ўстала і плюхнулася на асобнае месца ля акна. Трамвай рушыў з лёгкім рыўком, як кабінка атракцыёна ў парку забавак.
Прыйшла нірвана. Я не проста свавольнічаю з моднымі слоўцамі, а добра ведаю этымалогію, гэта – «адсутнасць жаданняў»: і сапраўды, усе жаданні зніклі, з мяне было даволі і радасці збавення. Наплылі філасофскія думкі: пра тое, як важна дакладна вылічваць свой патэнцыял, пра тое, што немагчыма бясконца жангляваць працай, навукай, вечаровымі курсамі і патугамі самавыяўлення – абавязкова штосьці ўпусціш. Падступіла жаданне раскрыць кніжку – і вось ён тут, мініяцюрны бледна-ружовы томік Святога Францыска Сальскага. Праплывае міма «брама горада» – дзве вежы Прывакзальнага пляца, крэмава-бэжавыя, з зубцамі-рожкамі накшталт тых, што робяць дзеці на сваіх замках пяску і вады; і вось я прасякаюся «Кіраўніцтвам да набожнага жыцця» гэтак жа, як тыдзень таму вывучала біяграфію Марціна Лютэра пяра Івана Габры.
Але потым я з уздыхам адкладаю нават гэтак вытанчана напісаную душакарысную кнігу. Мяне перапаўняе штосьці яшчэ. Штосьці больш аб’ёмнае, шматколернае, настойлівае – не ў крыўду Францыску Сальскаму, але як даніна цяперашняму моманту.
Ульянаўская, потым Першамайская – толькі цяпер разумееш, якія безаблічныя назвы і якія чароўныя вуліцы. Строгая і прывабная архітэктура савецкага часу, потым сціплыя, але сімпатычныя дамкі пачатку дваццатага стагоддзя. А стадыён «Дынама»? Ён лёгка пазнаецца і выглядае прыгожа, чымсьці напамінае не тое каб «урачысты», але смачны торт – маё ўлюбёнае рэтра. Авось справа горад ужо плыўна пераходзіць у сваю індустрыйную частку. Потым парк Горкага, што ўсюды носіць адну назву, але ўспаміны захоўвае зусім розныя (Арына, памятаеш?). Плошча Змітрака Бядулі і сакральнае месца – могілкі. Вуліца Чырвоная (ніяк не ўспрымаю яе рускую назву «Красная», заўжды ў мазгу нейкае абурэнне: «Якая яшчэ «Красная», вы з дуба ляснуліся?»). Потым – на вуліцу Якуба Коласа, гэта зямля запаветная, новая зямля…
Мяне ахапіла замілаванне. Я адназначна зраднілася са сталіцай. Больш за ўсё мне падабаўся менавіта гэты маршрут і тое, што праплывала за акном. Калі прыедуць замежныя госці, самым цудоўным будзе выправіцца з імі катацца на трамваі. Няспешна ўбіраць у сябе стыль горада, узіраючыся за вокны, адчуваць, як вагон пасля кожнага прыпынку кранаецца з лёгкім, але адчувальным высілкам, падрыгвае на заваротках, чуць бразджанне званка – старамоднае, нягледзячы на сучасны дызайн корпуса. А як перад самым паваротам на Коласа пераводзяць стрэлку, гэты рытуал? Не, ну праўда ж непаўторна!
Гэты від транспарту ніколі не быў «маім» – я аддавала перавагу шпаркаму і без-лішніх-цырымоній метро. Трамваі ж заставаліся Арынінай епархіяй; яна казала, што ёсць у іх сваё хараство, з імі звязана маса літаратурных твораў, нават мой любы Картасар. І толькі зараз да мяне дайшло, толькі зараз я прачула! Сапраўды, пасля ўзрушэнняў шмат што бачыцца ў іншым святле. І трамвайная экскурсія з замежнымі калегамі ўжо здаецца мне сапраўднай знаходкай.
А зусім нядаўна ў мяне пачало з’яўляцца больш і больш знаёмых з Лацінскай Амерыкі, у тым ліку нават хлопец, які хацеў паступіць ва ўніверсітэт недзе ва Усходняй Еўропе і вывучаў рускую мову, ды яшчэ адзін з Чылі, нашчадак украінскіх казакоў (на якога я вельмі спадзявалася ў справе здабывання генеральскіх мемуараў). Дзіўныя справы Твае, Пане, і дзіўныя повязі. Усё гэта нездарма, як і перапіска з чылійцамі. Няўжо мой лёс будзе такім жа, як у маёй цёткі Наташы?
Яна ўжо трыццаць гадоў жыве ў Нямеччыне. Ніколі не забудуся на яе аповед: «Я заўсёды ў дзяцінстве любіла казкі братоў Грым. А яшчэ ж была кніжка з малюнкамі – мне так падабаліся гэтыя строі, гэтыя акуратненькія дамкі. І ў дзіцячым пакоі ў мяне над ложкам вісеў дыванок. Не, габелен. І там таксама была ілюстрацыя з казак – быццам бы Гензель і Грэтэль, але што дакладна помню – загадкавы, не наш, яловы лес. І мне тады думалася: а вось выдатна было б жыць там! Увесь час марыла і фантазіравала. Ну вось – намарыла!»