– А чый то ты? Свецін ці Іванаў?
– Іванаў.
– Я так і падумала, сынок. На табе яшчэ два яйкі.
* * *
У фэйсбуку пішуць: каб сказаў, што Свецін, дала б тры.
* * *
Прыйшла сёння ў мой агарод нейкая маладзіца красці бульбу, якую пасадзіў Шурык, ды ўбачыла, што дзверы ў хату адчынены. А тут неспадзеўкі выйшаў я. Маладзіца ажно перахрысцілася.
– А я бачу, дзверы адчынены. Думаю, прыкрыю, каб ніхто не ўлез.
Ага, так я і паверыў.
– А вы тут будзеце жыць?
– Буду.
– А можна я тры картопліны дзіцятку выкапаю ў супчык?
Шурык жаліцца, што бульбы сёлета зусім няма – усе карчы пустыя. Дрэнны год на бульбу. От яно як!
* * *
Красці – то даўняя палеская традыцыя. Бацька расказваў, як у дзяцінстве калгаснае збожжа краў.
Пабудзіць яго мой дзед сярод ночы, скажа:
– Пара.
Бацька не хацеў ісці. Але няможна было дзеду пярэчыць.
Той няспешна, па-кацінаму краўся ў цемры. Бацька ішоў абы-як: спатыкаўся ды хныкаў.
– Цішэй, чорт цябе дзяры! – лаяўся дзед.
Дзверы калгаснага гумна няможна было адчыніць, але можна было неяк прыпадняць угару. Дзед дужы быў – мог падняць дзверы. Бацька быў худзенькі ды маленькі – мог шмыгануць у шчыліну. Там ужо навобмацак насыпаў зерне ў мех і выпіхваў яго.
Потым ідуць дзед з бацькам па цёмнай вуліцы. У дзеда за плячыма крадзенае збожжа. А насустрач сунуцца цені.
У бацькі сэрца дрыжыць: гамон, папаліся!
А дзед яму шыкае:
– Шшш, шшш…
Калі цені наблізіліся, бацька пазнаў іх: то сусед Дэдаль са сваім сынам. Ноч. Дэдаль і Дэдаляня ідуць з пустым мехам у бок гумна. Дзед і бацька вяртаюцца адтуль з поўным. Але во дзіва: на вузкай вуліцы не бачаць адзін аднаго, разыходзяцца моўчкі. Такое правіла ў іх было: калі ідзеш красці – кум ты мне, брат ці які яшчэ чорт, але я не бачыў цябе, ты не бачыў мяне.
А сёння ў нейкай прудкаўской хаце ядуць крадзеную Шурыкаву бульбу. Не ўмірае палеская традыцыя!
* * *
Яшчэ помню Вову Зайчыкава, які краў у свайго бацькі цыгарэты і прадаваў цыганам. А на грошы мы куцілі разам. Гэта мой вясковы сябар дзяцінства. Яму было пяць гадоў, мне – чатыры. Я стаў дворнікам, Вова – п’якам.
Але самая вялікая памяць пра яго – шрам на правай руцэ. Мы капалі ямку пад клёнам. Хацелі схаваць там скрадзеныя цыгарэты. Вова капаў віламі, а я – рукамі. Усё было нічога, пакуль мы не згубілі рытм. Вова прапароў наскрозь маю далонь.
Ужо і Вовы Зайчыкава няма ў жывых, а шрам на руцэ застаўся як запавет ніколі не красці.
Паглядзеў на шрам і ўспомніў гэтую гісторыю.
Цяпер я гэтай рукой трымаю тэатральную мятлу. Мой водпуск скончыўся, а на маім твары ўсё яшчэ водбліск цёплага палескага сонца.
Верасень
* * *
З’ездзілі з Евай у Беласток. Там мусіла адбыцца наша першая ноч. Пасля чаго, як прыстойны чалавек, я меў намер сказаць ёй:
– Я разумею, што гэта не было ў тваіх планах, але мо зусім трошкі ты хацела б жыць у глухой вёсцы і даіць карову?
Аднак Ева прапанавала спаць у розных пакоях.
Калі я лёг, яна прыйшла да мяне, села на ложак і сказала:
– А давай адно аднаму расказваць страшныя гісторыі.
* * *
Памерла маладая суседка, пакінула немаўля. Мужык расказваў суседзям, што дзіця ніхто не корміць, а яно накормленае. Людзі сталі шаптацца, што нябожчыца прыходзіць і дае цыцку.
Маці па тэлефоне расказала такую байку – дзіцячы ўспамін з вёскі Бярозаўка.
Яшчэ помню Шэльмікаў. Вельмі даўно жылі ў Бярозаўцы муж з жонкай і мелі такое прозвішча. Усё нічога, ды любілі сварыцца. Мо Шэльмікі і харошымі людзьмі былі, але пасмяротную славу займелі праз любоў сварыцца на ўсю вёску. Мая бабуля, калі на тое была нагода, казала:
– Што вы равяце, як тыя Шэльмікі!
А сёння і я ўзгадаў іх, калі пачуў, як суседзі сварацца. У Мінску ў верасні 2014 года я на балконе міжволі падумаў: «Ну і шэльмікі!».
Кастрычнік
* * *
Напрыканцы лета Ева паехала ў Іерусалім, каб атрымаць блаславенне звязаць свой лёс з маім. Разам з блаславеннем яна прывезла драўляны крыжык – выраб майстра з Грэцыі. Я сказаў:
– Але ў мяне на шыі вісіць шкляначка з зямлёй.
– Насі іх разам.
І я павесіў крыжык побач са шкляначкай. У ёй была зямля з Прудка, Каранеўкі, Каленкавіч, Бярозаўкі, Боруска – з усіх месцаў, дзе жылі мае прадзеды. Зямля ўтварала такую сумесь, як я сам. Менавіта такой зямлёй я мушу стаць некалі. Гэты амулет расказваў пра маё зямное жыццё, а крыжык – пра тое, іншае. Але насіць іх разам не атрымалася: яны чапляліся і блыталіся. Я зняў крыжык і паклаў яго ў чамадан. Нашыя лёсы з Евай таксама чапляліся і блыталіся. Мы іх разнялі і забралі – кожны сабе свой.
Я зразумеў, што добрая жонка – тая, што з вады і мукі можа зрабіць блін, а не верш пра страказу. Усё чотка: яна – блін, я – табурэт. І ніякіх ямбаў і харэяў.
Каб даіла карову, трэба шукаць такую жонку, якая любіць пах палыну, а не лаванды.
Лістапад
* * *
Купіў у «букінісце» кнігу «Лекавыя расліны ў комплексным лячэнні», а там пазнака: «З кніг Вольгі Іпатавай». Такія ставяцца, каб кнігі не губляліся, таму мушу прызнацца: спадарыня Вольга, калі што, кніга на паліцы паміж скруткамі з чаборам і святаяннікам. Я магу вярнуць кнігу, але з вашага дазволу буду збіраць па ёй прудкаўскія зёлкі.
* * *
Наступнай восенню я адсвяткую Дзяды ў сваёй хаце. Нічога кніжнага – усё, як дагэтуль робіць маці: прыгатую вячэру, адчыню вокны і дзверы для памерлых, на стол пастаўлю лішні сталовы прыбор. Але ці не замала гэтага будзе? У Прудку на могілках пахаваны прынамсі шэсцьдзесят адзін мой продак. Столькі я налічыў у метрычных запісах у архіве. Там, напэўна, кожнае дрэва захоўвае частку майго генетычнага матэрыялу, бо вырасла з праху дзядоў.
Снежань
* * *
«Гуляць дык гуляць», – падумаў я і купіў квіток на цягнік да Вільні.
2015 год
Студзень
* * *
У Вільні ёсць традыцыя, калі суседзі і сябры сустракаюць Новы год у любімай кавярні – у такім амаль сямейным коле, дзе трыццаць першага вам скажуць:
– Выбачайце, сёння мы зачыненыя, мы святкуем Новы год з нашымі суседзямі-сябрамі.
І нават калі ў вас будзе самая прыгожая сукенка ці самы тоўсты гаманец, трапіць туды немагчыма.
Нам з Кацяй пашчасціла. Можа, таму, што мы беларусы і гаспадыні захацелася падараваць нам асаблівыя ўспаміны пра Вільню.
– Што з вамі рабіць? Не пакідаць жа вас на дварэ? – сказала яна нам у тры гадзіны ночы.
У кавярні і папраўдзе былі толькі свае. Літоўская княгіня, мастак, хірург, яшчэ некалькі чалавек. Усе яны жывуць у дамах побач. Пазней зайшоў паліцыянт пасля начнога дзяжурства. Ён таксама мясцовы. Большасць з іх яшчэ дзецьмі гулялі разам, залазілі на муры ля вежы Гедыміна, кахалі адно аднаго, потым жаніліся, разыходзіліся.
І сустракалі Новы год разам. Нехта – усю ноч. Нехта толькі заходзіў павіншаваць, абняць.
Былі і замежныя госці. З тых тутэйшых, што зʼехалі, але вяртаюцца сустракаць Новы год дома. Яны прывозяць сваіх мужоў-жонак і далучаюць да яшчэ адной сямʼі – сямʼі суседзяў.
Кавярня расцягваецца, калі трэба, каб усім было ўтульна.
Альбо сціскаецца да маленькага пакойчыка, калі застаюцца толькі княгіня, мастак, паліцыянт, спячы хірург. І мы ўдвох – навалач-беларусы.
Княгіня запрасіла мяне на танец. Тое, што яна княгіня, было заўважна і без словаў. Я на развітанне сказаў:
– Мы никогда не встретимся, и мне очень жаль.
А яна адказала:
– Мой милый, не жалей о том, что тебе не принадлежит. Береги то, что твоё по праву.
* * *
Скончыцца зіма, і я пераеду жыць у сваю хату.
Таму я люблю прыбіраць снег. Люблю прачынацца раней за самага спрытнага пеўня, есці вялікую талерку аўсянай кашы, бадзёра шпацыраваць упоцемках, калі ўсе прыстойныя людзі толькі пачынаюць ненавідзець свае будзільнікі. Люблю выносіць з тэатральнай каморкі рыдлёўку і рабіць на белай прасціне першую сцежку.
Люблю вяртацца дадому, дзе ёсць суп, гарачая ліпавая гарбата і цёплы Рома.
Скончыцца зіма, і я пераеду жыць у сваю хату. Таму я люблю прыбіраць снег: гэта як чысціць доўгую дарогу дадому.
* * *
Размаўляў з братам Шурыкам. Кажа, хата стаіць на месцы, а мяне возьмуць у Юравіцкую школу. З першага верасня я буду працаваць настаўнікам беларускай мовы і літаратуры. Я ў дзяцінстве марыў пра гэта – стаць сельскім настаўнікам, але стаў журналістам. І тут раптам.