Рош яшчэ ніколі дагэтуль не пакідаў Шабаноў. Тут было ўсё, што трэба для жыцьця: установы, якія выдаюць паперы, і ўстановы, якія іх прымаюць. Адсюль езьдзілі кудысьці аўтобусы, раз на гадзіну, па шашы, міма чародаў жыгулёў і масквічоў, і ў вачох кожнага пасажыра цьмяна зьзяў катлаван. Рош ведаў, што ў цягніках мусяць быць машыніст, правадніца і гарбата ў падшклянках. І няхай гэты цягнік быў незвычайны цягнік – тады тут мусілі быць незвычайны машыніст, незвычайная правадніца і незвычайная гарбата. Таму ён зноў пайшоў у самы канец, паглядзеў на шынэль, які ўсё гэтак жа валяўся на падлозе (лыжная шапачка зусім угрузла ў лужыне каля дзьвярэй і стала ўжо проста анучай), і, адчуваючы дзіўны спакой, пералез у наступны вагон. Гэты нічым не адрозьніваўся ад папярэдняга, хіба што наяўнасьцю замест шыняля й шапачкі нейкіх старых газэцін. Трэці вагон быў цяплейшы. Як толькі Рош прамінуў першае купэ, насустрач яму выйшла правадніца. Яна вохнула (потым Рош часта прыгадваў гэты гук, бо ў той момант ад яго па скуры забегалі прыемныя мурашкі) і чамусьці схапіла Роша за руку. Яна загаварыла, хутка-хутка, Рош не разумеў, што яна кажа, і таму сказаў: «Рош»; яна заківала. «Сал, Ён, Бэн!» – сказаў Рош звонка, азірнуўшыся на тамбур, і вагон, соладка выгнуўшыся, паўтарыў. Яна правяла яго за руку, як малога, у сярэдзіну вагона – там, у такім самым брудным, але сухім купэ сядзелі трое мужчын прыстойнага выгляду і пілі гарэлку, закусваючы батонам і каўбасой.
«Як там, да ветру хадзіць ня мокра?» – запытаўся ў правадніцы, усьміхнуўшыся, адзін з мужчын і падняўся. На ім адзіным быў пінжак, астатнія былі ў нейкіх шэрых сырых куртках.
«Вось», – прамовіла правадніца, паказала на Роша, адпусьціла яго і пляснулася на драўляную лаву.
«Давай сядай, – сказаў мужчына, які сядзеў каля акна. – Вып’еш з намі?»
«Ты што? Ён малы яшчэ», – сказала правадніца, кульнула кілішак і адрэзала сабе каўбасы, паклаўшы на калені тоўстую кардонную тэчку. Вочы яе сталі яшчэ дабрэйшыя, чым былі.
«Які твар у яго… – сказаў трэці мужчына, з барадою. – Дзіўны. Такія твары на дарозе не валяюцца. Слухай… Гэта ж тое, што трэба. Гэта ж… Гэта ж тое, што мы шукалі. Бля буду, тое».
«Ага. І маўчыць, як партызан», – сказаў той, што ў пінжаку, і пайшоў да тамбуру.
«Акурат партызаны нам і трэба. А гаварыць – як што, агучым, – сказаў барадаты. – Навошта гаварыць. Мне твар… Твар трэба… Менавіта такі. Я ў такіх рэчах спэц».
«Гэта точна, – адгукнуўся той, што сядзеў каля акна. – Дай каўбаскі, Жэнь. А хлопчык… ён таго – ён нармальны вабшчэ? А то нешта я за яго баюся».
«Ды нармальны, нармальны, – сказала правадніца. – Я ў яго спытала, як завуць, сказаў – Росьцік».
«Ты, Росьцік, ня бойся, калі што, – сказаў барадаты. – Мы цябе ня кінем, як на вакзале спынімся, маме патэлефануем, скажам, што ўсё ў парадку. І яшчэ камусьці патэлефануем. Аднаму добраму чалавеку, каб ён здох. Так што школа там і ўсё-такое – ты забудзь… Не хвалюйся, у сэньсе. Напішаш толькі нам сваё прозьвішча – і ўсё. Але папрацаваць давядзецца, гэта так, гэта не бяз гэтага…»
Нейкі час яны ехалі моўчкі. Рош зь цікавасьцю глядзеў у акно. Шабаны даўно скончыліся; па абодва бакі чыгункі быў лес, але неўзабаве і ён неяк згарнуўся і здрабнеў, зь лесу вырас белы мур, які размотваўся перад вачыма доўга, нібы рулён паперы. З другога боку было поле, пляскатае і чорнае. На такім Роша летась упершыню ў жыцьці прымусілі зьбіраць бульбу.
«Нашая гоп-кампанія на трох машынах да раніцы да месца не даедзе», – пазяхнуў той, які сядзеў каля акна. Усе астатнія таксама пачалі пазяхаць.
«Зразумела, што мы першыя будзем».
«Нічога, парэпэтуем якраз, – сказаў барадаты, які ня зводзіў вачэй з Рошавага твару. – Вось дык удача. Я галаву ламаю, дзе ўзяць, а яно само прыйшло. Пачуў бог мае малітвы, прасьці мяне юнацтва маё камсамольскае. Парэпэтуем, а, Росьцік? Расьціслаў? Як па бацьку цябе, га?»
«А ён наогул уцяміў ужо, хто мы? – спытаў той, што ля акна. – Жэнь, ты яму сказала?»
«Ня памятаю, – сказала правадніца, робячы Рошу бутэрброд. – На, ты ж галодны, Росьцік».
«Мы кіно здымаем, – сказаў той, што каля акна, і ў голасе ягоным нешта не пачулася ніякай гордасьці. – Ага. Кіно».
«Пра вайну і немцаў», – падаў голас мужчына ў пінжаку, які толькі што вярнуўся ў купэ.
«Ну і ня толькі, – сказаў барадаты. – Ты кіно глядзіш? Глядзіш, куды ты дзенешся. Дык вось, я рэжысёр, Алесь Іванавіч. А гэта…»
«Сал», – сказаў Рош, жуючы бутэрброд.
«А ты ведаеш, што такое кіно? – нахіліўся да Росьціка той, што сядзеў ля акна, і галава яго завісла над каленямі правадніцы. – Ведаеш? Ні хуя ты ня ведаеш, малы, што такое кіно…»
«Ціха, Бора», – сказала правадніца і адпіхнула галаву на месца.
«У нас няма кіно. І ня будзе», – сказаў раптам чалавек у пінжаку і заплакаў.
«Прыдуркі», – сказала правадніца і адным духам выпіла кілішак.
«Ты, Росьцік, не маўчы, – мякка сказаў Алесь Іванавіч. – Чуеш, я зь цябе зорку зраблю, Расьціслаў…»
«Сал, Бэн, – сказаў Рош. – Рош, Ён».
«Колькі, пытаешся, маіх фільмаў выйшла? – сказаў Алесь Іванавіч тым самым мяккім голасам. – Эх, Росьцік… А ніводнага. Ні-вод-на-га. Усе на паліцы ляжаць».
«Ну, не скажы, Алесь Іванавіч, – нахмурыўся чалавек у пінжаку, што хадзіў у прыбіральню, а цяпер жаваў бутэрброд. – А «Зоры…», а «Раманс?»
«Дык гэта ж не кіно… – з агідаю прамовіў Алесь Іванавіч. – Гэта ж так, шабашка… Агітпроп. Кампраміс. Кампрамат, за які ў будучым давядзецца адказваць… Дый якое гэта кіно наогул – усяго дзьве стужкі дзесяціхвілінныя».
Чалавек у пінжаку дажаваў каўбасу і паціснуў плячыма.
«Бо добрыя людзі, каб ім сесьці пасраць і ўвек не прасрацца, лічаць, што… – працягваў Алесь Іванавіч. – А… Не сасьпелі яны да майго кіно. Так, Расьціслаў. Кіно – гэта… О, кіно! Кіно – гэта такое спалучэньне вайны і немцаў, якое толькі ў пэўнай прапорцыі… Эх, Росьцік, ты мая зорка…»
«Глядзі, – сказала стомлена правадніца. – Ты – Росьцік, так? А ў фільме ты будзеш ніякі ня Росьцік…»
«Ні хуя ня Росьцік», – пацьвердзіў той, што сядзеў ля акна, наліў усім і паклаў ногі на суседнюю лаву.
«Ты будзеш Юзік, – сказала правадніца і пазяхнула. – Цябе ворагі будуць у вагон запіхваць, а ты лататы як дасі – у лес. Уцячэш і будзеш па лесе бадзяцца. Па балотах, як Рабінзон».
«Як палескі Рабінзон!» – важка прамовіў чалавек у пінжаку, падняў палец і стаў яго разглядваць. Яны выпілі яшчэ па адной. Чалавек ля акна нацягнуў на твар капюшон курткі. Правадніца спала. Разявіўшы рот, спаў Алесь Іванавіч з пакрыўджаным тварам. Хроп чалавек, які хадзіў да ветру. Рош асцярожна прыўзьняў капюшон з вачэй таго, хто сядзеў ля акна. «Твар у цябе, як у анёла», – прашаптаў той і заплюшчыў вочы. Рош пасядзеў зь імі яшчэ крыху, адчуваючы, як цяжэюць целы, навальваючыся на яго, сьціскаючы, выціскаючы з лаўкі. Потым ціха падняўся і выйшаў у калідор. Цягнік, бразгаючы, весела каціў празь лес. І калі ён прытармазіў на нейкім пераезьдзе, Рош саскочыў зь яго лёгка, нібы з ровара, зрабіў па інэрцыі некалькі крокаў наперад, спыніўся і агледзеўся. На шыі ў яго вісеў ключ, у небе вісела сонца, а на шлягбаўме мокрае павуціньне. А каля шлягбаўма стаяла дзяўчына і ўсьміхалася яму. І ніхто больш нікуды не сьпяшаўся.
2
Гэты кавалак мяса – такі сьвежы й падазрона чырвоны, нібы яго пафарбаваў дзіцёнак – яе муж набыў у нейкай перасоўнай краме побач з гастраномам, адной з тых, якія невядома адкуль прыяжджаюць раніцай і невядома куды дзяюцца апоўдні. Уласна кажучы, Сіманенка быў пасланы ў гастраном па муку, але вярнуўся зь мясам – і такі горды, нібы сам яго ўпаляваў. Яны яшчэ паспрачаліся тады наконт паходжаньня таго кавалка; Сафія была ўпэўненая, што гэта ялавічына, тым часам як муж пераконваў яе, што гэта сьвініна і нішто акрамя сьвініны. Сам факт таго, што муж дакладна ня ведаў, за што ён заплаціў у перасоўнай крамцы, Сафію дужа весяліў, і таму яна асабліва не настойвала на сваім, а вось Сіманенку спрэчка, здаецца, закранула за жывое. Ён сядзеў на кухні ў адных шортах каля адчыненага акна, за акном быў двор, а за дваром – вуліца маршала Маліноўскага (былая Каліноўскага), фіранка за сьпінай мужа рабіла ненавязьлівыя спробы ператварыцца нарэшце ў тогу, і Сафіі рабілася яшчэ весялей.