– Баба, а дзе наш кошык на паданкі?[6] – пытаюся я.
Выдатна ведаю, дзе стаіць той кошык. Калі мне будзе дзевяноста сем, мая ўнучка не будзе пытацца пра штонебудзь толькі дзеля таго, каб пачуць мой голас. І кожны дзень, гатуючы ежу, не будзе даваць каштаваць стравы на соль. Бо ў мяне не будзе унучкі.
Бабуля з трыумфам – што б тут рабілася без мяне?! – вынесла кошык.
– Схадзіць мне ў садок? – пытаюся я, зноў наперад ведаючы адказ.
– Не трэба, я сама. Лепш за лісічкамі прабяжыся, супу на вячэру наварыш.
Баба шукае сабе работу. Збіраць яблыкі, палоць грады… Я потым саджаю назад вырваныя разам з пласкухой цыбулінкі, моркву, крыжанкі.
– Там на, там на горі, там женці жнуть? – чуецца раптам зза плота з пытальнай інтанацыяй.
Дзядзька Генік Уругваец, не ўтрымаўшыся на нагах, ухапіўся за плот, трохі пакачаўся, потым махнуў рукой, скарыўся, лёг і расцягнуўся на зямлі, схітрыўшыся яшчэ акуратна падлажыць пад галаву кепку.
– Мені, мені з жінкой. Не возиться? – працягваў ён дапытвацца ў неба, пакуль мы з бабуляй ішлі да яго.
У яго выдатны, аксамітны голас, худы твар, карычневыя рукі.
– Геніку, уставай! – бабуля пхнула яго сваім кіем. – Шчэ і сонца не зышло, а ты ўжэ набраўся!
– Як сонечко зійде, кохання відийде! – парыраваў Генік.
Мянушка да Геніка перайшла ад дзеда, які на досвітку найноўшай гісторыі ездзіў па шчасце ў Уругвай. Цяпер усе яго нашчадкі Уругвайцы. У дзяцінстве я нават думала, што гэта іх сапраўднае прозвішча, і толькі потым даведалася, што і яны, як і ўсе ў Дабрацічах, Гадуны.
Так, у нас ва ўсіх тут адзін корань – з адным прозвішчам, адно да аднаго падобныя, грубыя целам, з шышкатымі галовамі і высечанымі сякерай з дрэва тварамі: таўставатае пераноссе, пукаты лоб, шырокія сківіцы і няроўныя зубы. Але ніхто не скажа на дабрацінцаў, што непрыгожыя – жыццёвая сіла дае нам нешта большае, чымся банальную саладжавую прыгажосць.
Але цяпер жыццёвая сіла Геніка Гадуна Уругвайца цалкам сышла ў зямлю пад уздзеяннем алкаголю. І ён быў здольны толькі на мастацкую дэкламацыю.
– Ой, ліпш би я була кохання не знала! – засведчыў ён, павярнуўся на бок і заплюшчыў вочы.
Мы пераглянуліся з бабуляй.
– Трэба Кацьцы наказаць, хай забярэ, – прапанавала я.
– Не дапрэ, ён цяжкі. Вынесі кажух, каб не ляжаў на зямлі, – распарадзілася баба.
Але кажуха выносіць не прыйшлося – Міхась Яраш, якога ў Дабрацічах больш зналі як Мішыка Ярошышына, з граблямі на плячах і ў майцы з надпісам «Ірмошынай – нізачот» вяртаўся з сенакосу і збочыў да нас.
– Я яго давяду, – сказаў ён, зразумеўшы абставіны. – Граблі тут у вас пакіну. Я, тым больш, і збіраўся да вас зайсці – хацеў спытацца, – звярнуўся ён да мяне, – як у Word’зе зрабіць праверку ўкраінскай артаграфіі?
Мішык жыве тут паблізу. Хутка, пэўна, пад яго хату будуць прыязджаць экскурсіі цэлымі аўтобусамі. А пакуль што яго амаль штодня наведваюць адзіночныя экскурсанты – барадатыя задуменныя тыпусы, якіх яго практычная бабуля, Ярашыха, выкарыстоўвае для нарыхтоўкі сена і іншых пільных гаспадарчых прац. Але сёння ён вяртаўся з сенакосу адзін.
– Элементарна. Заходзь потым, пакажу.
Мішык бесцырымонна падхапіў дзядзьку Геніка пад пахі, паставіў на ногі, страсянуў і прапанаваў:
– Ходзьма, дзядзька. Цётка Каця чакае. Чарачку табе наліе.
Генік іранічна ўзняў брыво, але даўся давесці сябе дадому.
– Праўда, цётка Каця замест чарачкі дубца дала, – пасмейваўся Міхась, калі вярнуўся. – Гэта яго ў венеролагаў так начаставалі, ён ім лёх перакрыў. Так што цётка замкнула Геніка ў хаце і пабегла высвятляць адносіны… Дык што там з праверкай артаграфіі?
Мы прайшлі ў мой пакой, дзе на вялікім непісьмовым стале стаяў кампутар і ляжала гурба тэчак і папер – меркавалася, што я тут буду працаваць, але спадзяванні, як выявілася, былі марнымі – мне не было калі носа абцерці, не тое што працаваць на кампутары…
Я ўключыла ноўтбук і паказала Мішыку патрэбную яму аперацыю.
Затрызвоніў тэлефон, і я пабегла на кухню. Уляна званіла з Нарвегіі, і мы вельмі коратка пагаварылі.
– Што там у вас чуваць? – спыталася яна. – Ды заплаці ты нарэшце за мабільны – нашто ён табе наогул, калі заўсёды заблакаваны? Як баба?
– Усё добра! Не хвалюйся, разбірайся там з вікінгамі!
– Я папазаўтра прыеду, ужо купіла білет. Сустракаць не трэба. Што прывезці?
– Дажджу, бо ў нас тут Сахара!
Мішык у чаканні мяне бязмэтна перагортваў опцыі Word’а.
– Улянка прыязджае? – спытаўся ён.
Улянка – археолаг, і ў Нарвегіі ўдзельнічае ў нейкай канферэнцыі. Здаецца, тэма яе даклада – «Археалагічныя пацверджанні прысутнасці вікінгаў на тэрыторыі Полацкага княства ў ХIII стагоддзі». А можа, і не такая. Можа, я нешта наблытала. Я не моцная ў навуцы, хаця таксама гісторык па адукацыі.
– Ага, праз тры дні.
І тут я стала сведкам, як паэты твораць, забываючы пра ўсё і адыходзячы некуды ў свой свет: у Міхася раптам сталі вельмі далёкімі вочы, і ён зноў запытаўся пра артаграфію, пра якую я яму ўсё расталкавала вось толькі што. Мне вельмі спадабалася назіраць, як спее ў паэце чарговы верш. А можа, ён мае нейкія пачуцці да Улі? Вось як на яго уздзейнічала паведамленне пра яе прыезд! Цярпліва паказала ўсё зноў.
У сенцах загрукала бабуля: прынесла з садка паданкі, Міхась прачнуўся ад сваёй задуменнасці і пайшоў дадому. Потым вярнуўся па забытыя граблі.
А дзень гарэў і ярыўся. Па пяску стала немагчыма хадзіць босай. Абвяла лістота на бэзе. Чысцячы ў халадку лісічкі, я ляніва (а пры такой спякоце немагчыма інакш) думала пра прыезд Улі, пра тое, што яна ўзрадуецца, пабачыўшы бабу дзейнай і моцнай. Узрадуецца, пабачыўшы мяне. Яна, я ведала, зірне на мяне хутка, пытальна, скоса, і прасвеціць наскрозь. Яна адзіная ведае, якія насамрэч адносіны ў нас з Антосем. Яна лепшая за мяне. Яна – маё адлюстраванне, але лепшае, чыстае і некульгавае. Калі яна нараджала, мне балела. Калі я сядзела ў турме, яна ссохла. Ручай яе жыцця бруіцца побач з маім, але воды не мяшаюцца.
Я выскачыла замуж яшчэ студэнткай (Бог ты мой, калі ж прамінула жыццё!?). Муж заняўся бізнэсам, у нас з’явілася кватэра ў Менску, зачараванае кола на кухні і ў гасцёўні круціла мяне, пакуль я не пачула дыягназ: «У вас никогда не будет детей». Сямнаццаць год таму.
«У вашых апавяданнях спрэс крайнасці, – сказаў мне нядаўна Дынько. – Француз прыязджае вывучаць нашых дачнікаў, і яго забіваюць на сметніку! Ці праўдападобна гэта?» Ці праўдападобна, калі саладжавыя пахі смажанага, і прахалодны пах бялізны ў шафе, і свет таршэра вечарам, і нашмараваныя лісты манстэры – усё раптам, у імгненне губляе сэнс ад гэтых шасці словаў: смоква бясплодная, зярняты на камені – і твар Антона, апушчаны долу разгублены твар.
А потым – цуд, і нараджэнне маёй дзяўчынкі.
А потым – смерць.
Доктарка, якая ўпершыню паставіла маёй дачушцы гэты дыягназ – рак, працавала ў 2-й бальніцы. Не помню, як я выйшла адтуль. Недзе на Старажоўскай мне стала немагчыма дыхаць, я прывалілася да зярністае сцяны старога будынка, мяне званітавала, перад вачыма сцямнела, і я скурчылася на каналізацыйнай рашотцы ля гастранома. Снег не быў халодным, а прыйшла я ў змыслы ад таго, што нада мной заліваўся брэхам сабачка (дакладней, залівалася брэхам, бо гэта была яна), а жанчына трапала мяне за плячук:
– Што з вамі? Што з вамі?
Гэта была Марыя Вайцяшонак[7] са сваёй Мурзай. Праз два гады яна зноў вырвала мяне з бяспамяцтва, калі дапамагла ўладкавацца ў Навінкі, прайсці курс лячэння залежнасці ад наркотыкаў.
Калі мы браліся з Антосем, абое ў найбольш магчымай для нас ступені адчувалі тое, што называюць каханнем: душы нашыя былі максімальна ўзаемаадкрытыя, і нас страшэнна цягнула адно да аднаго. Потым вострая стадыя кахання перайшла ў такое шчыльнае сяброўства, што яно здавалася непарушным. Але парушылася. Жонка-наркаманка – гэта цяжка вытрымаць, нават калі хочаш. А ён жа і не вельмі хацеў.