Онтон сылтаан киэһэ аны дьоно бэрт эрэйинэн Маришканы булан дьиэлэригэр аҕалан, уол иннигэр Маришка кыратыгар ийэлээх аҕатын кытта түспүт хаартысканы көрдөрдүлэр. Онно сырдык мичээрдээх, ыраас хааннаах кырачаан кыыһы түһэхтэригэр олордубуттарын көрөн, дьэ өйдүүр ийэтин убайа Маришка төрөппүт аҕата буоларын…
Миичик биирдэ өйдөммүтэ таһырдьа турар эбит. Дьоллоох Дьокуускай куорат киэһээҥҥи сөрүүн салгынын түөһүгэр толору эҕирийэн, арыыйда чэпчииргэ дылы гынна. Ол эрээри бу аҕыйах хонук иһигэр түргэнник уларыйа охсубут олоҕун кылгас кэрчигин өйүнэн-санаатынан, эт мэйиитинэн ылыныан баҕарбата. Хайдах Маришка кини балта, уруу-хаан аймаҕа буолуой? Эс, син биир киһи итэҕэйбэт…
Миичик чугас турар киоска диэки эрчимнээхтик хардыылата. Сиэбиттэн аҕыйах мөһөөхтөөҕүнэн хаа табаҕы уонна биир улахан иһиттээх пиибэни атыыласта.
* * *
Онтон ыла күн-дьыл Миичиктээх Маришкаттан ыйыппакка бэйэтин киэлитинэн оргууй устан истэ. Арай биир үтүө күн Миичик уопсайтан арыгылаан, охсуһан үүрүллүбүтүн, сааскы сессиятын саппатаҕын таһынан, биир да күн үөрэнэ кэлбэтэҕин туһунан Маришкаҕа дьүөгэтэ Аанчык, этэрбэс араадьыйатын туһанан, сурах хоту кэпсии оҕуста. Маришка эмиэ санааҕа ылларда. Убайыгар хайдах эмэ көмөлөһүөн санаталаата.
Биир киэһэ сыал-сорук оҥостон «саҥа» аймахтарыгар тиийдэ. Бэрт эрэйинэн дьиэлэрин булла. Үнүрүүн массыынанан сылдьыбыта да, саатар, суолун-ииһин быһа-таһы умнан кэбиспит. Биэс этээстээх таас дьиэҕэ кэлбитэ утары тимир домофон тоҥуйдук көрүстэ. Онуоха эбии квартиратын нүөмэрин чопчу билбэт. Хайдах киирэрин мунаара сатыы турдаҕына, хата, ыт оҕотун уһун быанан сиэтэ сылдьар кыра саастаах нуучча кыыһа тахсан биэрдэ. Түгэнинэн туһанан, Маришка иһирдьэ сылыпыс гынна. Сэрэнэн үктэнэн үһүс этээскэ таҕыста уонна хаҥас өттүгэр баар аан звоногун баттаата. Квартиратын 33-с нүөмэрдээҕин дьэ өйдөөн көрдө. Хаста да баттаабытын кэннэ тимир күлүүс хачыгырайа түһээт, дьэ аһылынна. Кыырыктыйбыт баттахтаах, сонос эрээри билигин да үтүө сэбэрэтин сүтэрэ илик саастаах эмээхсин иһирдьэттэн сыапка олуйуллубут аан нөҥүө кылайан көрөн баран, дьиктиргээбиттии Маришканы өр одууласта.
– Үтүө киэһэнэн… Мин бу Маришкабын ээ, Марина Ивановабын. Мария Ивановна баар дуо? – диэн дьиэлээх эмээхсинтэн толло соҕус ыйыталаста.
Онуоха анарааҥҥыта били маа бэйэлээх сымнаҕас сирэйэ таастыйан хаалла. Маришканы, уруккуттан билэр кыр өстөөҕүн соһуйа көрбүт курдук харахтара уоттанан, өтөрү-батары көрөн, баһыттан атаҕар тиийэ кыҥастаста.
– Кимиэхэ үтүө, кимиэхэ мөкү… Сытыган үөдэн, сирэҕэс, оҕобутун ситэри сиэбэккэ гынан баран, аны бүгүн кинини бүтүннүү ыйыста кэллиҥ дуо?! – диэн кэһиэҕирэ барбыт куолаһынан бөөҕүнээн, иннэ-кэннэ биллибэт кырыыс-сата тылларын кутан киирэн барда.
Маришка бөтө бэрдэрдэ. Куолайын туох эрэ бүөлүү анньан кэбистэ. Ону кытта икки иэдэһинэн хараҕын уута сүүрбүтүн билбэккэ да хаалла. Өйүгэр араас санаалар киирдилэр. Кини иннигэр хайалара турарын кыыс тута сэрэйдэ.
– Кимим баар диэҥҥин эн манна кэлэн, өссө дьон ыйыталаһа тураҕын?! Эмиэ ийэҕэр дылы илэ сиэхсит эбиккин. Биир оҕобор топпоккоҕут аны иккиспэр сананныгыт дуо?! Тыыннааҕым тухары икки харахпар көстүмэҥ! Урут даҕаны харалдьыкка хараарбыты, саахха төрөөбүтү ылымматаҕым, билигин да ылыммаппын! Киэр барыҥ! Баҕайылар, сиэхситтэр! Дьүгэлийиҥ! – дии-дии эмээхсин байааттаҥнаан тахсан, икки илиитинэн охсуох курдук салгыны хайыта сууралаата.
Маришка соһуччута бэрдиттэн саҥарар да, эппиэттэһэр да кыаҕын сүтэрэн, икки хараҕар тобус-толору уу баһыылаах тахсар аан диэки ыстанна. Таһырдьа тахсан, сымыһаҕын быһа ытыра-ытыра, атаҕастабыл уонна сэнэбил тыйыс тыынын төрөппүт эбэтиттэн толору билэн, оптуобус тохтобулун диэки сүүрэ турда.
Онтон ыла Маришка майгыта тосту уларыйда. Аймахтарыгар кыһыйан-абаран, ийэлээх аҕатын сырдык ааттарыгар сүгүрүйэн туран, туох баар кыаҕынан, сатабылынан үөрэх-билии улуу муоратыгар төбөтүн оройунан түспүтэ. Ол быыһыгар ийэтин сырдык, ыраас ыратын, аймахтарын сэнэбиллэрин, ыар атаҕастабылларын суурайан, ити санаата кэлин кэнчээри ыччат кэнэҕэскилээх сарсыҥҥытын устун дьулурҕатык, олох тэтимин хоту устан, ханна эрэ ырыых-ыраах симэлийэн хааларга дылы…
* * *
Оо, олох, олох…. Эн дьол икки, сор икки аргыстаах, ардыгар түһүүлээх-тахсыылаах, эридьиэстээх, эндирдээх, арыт ыллык буолан тыргыллар, арыт киэҥ аартык буолан арыллар, сороҕор эргэ өтөх суолун омоонугар кубулуйар дьикти-дьиибэ тутуллааххын. Кими эрэ төбөтүттэн имэрийэн, албан ааты уруйдуур, кэскили түстүүр, сүдү талааны, күүһү-күдэҕи иҥэрэр, уйгулаах баайы-дуолу куду анньар, иэйиилээх тапталынан кынаттыыр ийэлии амарах, уйаҕас дууһалааххын.
Ол эрээри төрдү-ууһу, уруу-хаан аймаҕы билиммэккэ, күннээн-күөнэхтээн сылдьар, мин аҕай дэммит, икки атахтааххын, хаһан эрэ иннинэн сирэйдээх син биир эргиллэн кэлэн иэстэһэр, бэйэтиттэн да буолбатар, бэдэриттэн сойуолаһар, кэнчээритин кэнниттэн кэтинчэ да буоларыгар наадыйбат, кими да бырастыы гыммат ураты сиэрдээх айылгылааххын…
Татьяна Находкина-Татыйаана (III миэстэ)
Таптал кыыма сөҕүрүйбэт
Учительскай аанын күүскэ тэлэччи аһан, уон биирис кылаас салайааччыта Валентина Алексеевна тыастаахтык үктэнэн киирэн кэллэ. Кыыһырбытыттан сирэйэ үллэн хаалбыт, тутан турар сурунаалын остуолга күүскэ бырахпытыгар, сурунаал хайа эрэ лииһэ ортотунан хайа барар тыаһа иһилиннэ.
– Кыыһырбыккытын тоҕо сурунаалынан таһаараҕыт? – үөрэх чааһын сэбиэдиссэйэ Елена Егоровна сөбүлээбэтэҕин биллэрдэ.
– Алдьаммыт буоллаҕына абырахтаныллыа, улахан эбит, – Валентина Алексеевна кыыһырбыта ааспат, тохтоло суох илиитин мускунарын быыһыгар төттөрү-таары учительскайы биир гына тилийэ хаамар.
– Валентина Алексеевна, олор эрэ, туох үлүгэрдээх кыыһырдыҥ? Туох буолла? – Елена Егоровна эйэ дэмнээхтик ыйытар.
– Аркадий Анатольевич, ама да ирдэбиллээх учуутал аатырбытын иһин, олус наһаалыыр. Бу үөрэх дьыла түмүктэнээри турдаҕына, Николаев Ньургуҥҥа «иккини» туруорбут. Ньиэрбэм барыта бүттэ. Уол оскуолатын бүтэрдэҕинэ үөрэххэ эбэтэр аармыйаҕа барыа этэ буоллаҕа. Кини да сөбүн иһэр дьонноох буолан эрэйи көрдө. Оҕо кыһалҕатын өйдөөбөттөр, – кылаас салайааччыта, сибилигин Аркадий Анатольевиһы көрсө түстэҕинэ, аахсарга бэлэм курдук туттар-хаптар, идэтинэн бинсээгин тохтоло суох аллара тардыммахтыыр.
– Ньургун Николаев, дьиҥинэн, тылга үчүгэй. Кэпсиир дьоҕурдаах. Мин саныахпар, историческайга эбэтэр юридическайга киириэн сөп, – Матрёна Григорьевна, история учуутала, кэпсэтиигэ кыттар.
– Сөпкө этэҕин. Булкуллар, ол иһин Биир кэлим эксээмэҥҥэ историятын, обществоведениетын эмиэ талбыта ээ, – кылааһын салайааччыта сөбүлэһэн, тохтоло суох кэҕиҥниир.
– Валентина Алексеевна, чэ, уоскуй, киһи наһаа өлөр-быстар проблемата буолбатах эбит. Учуутал үөрэнээччи олус наһаалаабытыттан кыһыйан туруорда ини. Уопсайынан, уон бииристэр учууталлары олус эккирэтиннэрэллэр. Эксээмэннэрэ муннуларын анныгар ыган кэлбитин да кэннэ кыһамматтар. Араастаан таҥна-таҥна уулуссаны эрэ кэриимнииллэр, – Альбина Николаевна, нуучча тылын уонна литературатын учуутала, бэйэтин санаатын биллэрэр.
– Чэ, ол Николаев Ньургун араастаан уларыттар-симэнэр таҥаһа да суох. Булан эттэххин, – Валентина Алексеевна өһүргэнэн, ааны күүскэ тыастаахтык сабан тахсан барар.
– Ама да кылаас салайааччытын иһин, олус көмүскэс. Бэйэтин төрөппүт оҕолоругар итинник өлөн-быстан кыһаныа суоҕа.
– Оннук, ол иһин ити кылаас учууталлары аанньа ахтыбат. Хаардыы хаамаллар.