Ыраас, киэҥ-куоҥ спортзалга уолаттар ыстаҥалаһан киирээт, оонньуу сылдьар оҕолорго холбоһон, мээчик былдьаһан, сааланы уһаты-туора сүүрбүтүнэн бардылар.
– Оҕолоор, бүттүбүт, уон чаас буолла.
Учууталларын кытаанах саҥатын истээт, кыыстыын-уоллуун ким раздевалкаҕа, ким кылааска бөлөҕүнэн бардылар. Аҕыйах мүнүүтэнэн оскуола кураанахтанан, чуумпуран хаалла.
Оскуола харабыла Мэхээлэ иккис этээһи кэрийэн кэлэрин күүтэ таарыйа Сергей Николаевич батареяҕа көхсүнэн сыстан күүтэн турда. Мэхээлэ тыаһа суохтук чэпчэкитик дэгэйэ үктэнэн үөһээ этээстэн аллара түһэрэ иһилиннэ.
– Хайа, Сергей, күүтэн тураҕын дуо, чэ, уоту умуруоран аргыстаһан барыахха. Чэйдээн баран уон икки чааска кэлиэҕим, – Мэхээлэ рубильнигы саба баттаата.
– Оҕонньор, таһыттан көрөн баран бука барарыҥ буолуо ээ, – Сергей Николаевич күлэр.
– Суох-суох… 12 чаастан 1 чааска диэри баҕас достойно кэрийэн көрөбүн. Онтон халлаан сырдыар диэри иккитэ хаста таһынан сылдьааччыбын. Ол эрээри биирдэ эмэ. Аны дириэктэргэ киһини этээйэххиний, – Мэхээлэ күлэн лиһигирэтэр. – Сэргэй, эйигиттэн биири ыйытыахпын баҕарбытым ыраатта. Маринаҕын ылаҕын дуу, суох дуу? Үчүгэйкээн баҕайы кыыс. Итинник кэрэ кыыс миигин таптыыра буоллар, төһө эрэ дьоллонор этим. Оттон эн икки кырасаабысса куолары тала оонньуугун, абыраммыт киһигин.
– Бүт эрэ, хата, чэйдээт, оскуолаҕар кэлэн хоноргун толкуйдаа, – Сергей табаарыһын көхсүн «лап» гына охсор.
Мэхээлэ – оскуоланы бииргэ үөрэнэн бүтэрбит уола. Атаҕа көнтөс буолан, оҕо эрдэҕиттэн дьаадьаҥнаан хаамар. Кыра сылдьан остуолтан сууллубут үһү, онно атаҕын тоһуппутун олохтоох балыыһа биэлсэрэ сатаан туппакка оннук оспут. Онтон кэлин саҥалыы хаста да туттаран көрбүттэрэ табыллыбатах, кыайан токуруйбат, көнтөс гына оһон хаалбыт. Онон Мэхээлэ оҕо эрдэҕиттэн саастыылаахтарыттан итэҕэстээх курдук сананан оскуола кэнниттэн үөрэххэ барбатах, эгэ, аармыйаҕа сулууспалыа дуо? Кэргэн ылар туһунан хаһан да санаабат. Соҕотоҕун хааларга эйэлэспитэ ыраатта. Оскуоланы бүтэриэҕиттэн харабылынан үлэлиир. «Хоноргор куттанаҕын дуо?» – диэтэхтэринэ, «Туохтан куттаныахпыный, дьиэм чугас буолан үксүн киирэ-тахса сылдьабын», – диэн тыллаах эрээри, кэлэригэр-барарыгар төрөппүттэриттэн хайаларын эмэ эбэтэр табаарыс уолаттарын батыһыннарарын киһи барыта билэр. Ол иһин оскуоланы сабарын Сергей кэтэһээччи. Дьарыгын кэнниттэн барыларын кэтэһэн, оскуоланы хатаһан барааччы. Онон харабыллар киниэхэ бэртэр.
Сергей сырдык от күөҕэ өҥнөөх профлииһинэн саайыллыбыт, хараҥа кыһыл металлочерепица кырыыһалаах улахан дьиэ олбуорун аанын аһан үрдүк кирилиэһи өрө сүүрэн дэгэйэн дьиэтигэр киирдэ. Киирээт саалаҕа тас таҥаһын уһулан дьыбааҥҥа быраҕаттаат, куукунаҕа ааста. Оһоххо турар миискэни аһан көрөн, астынан, чыпчырынан ылла.
– Хайа, спортзалгар хоммокко, син кэллиҥ дуо? – дии-дии, ийэтэ Мария Павловна аргыый кэлэн остуолга иһитин тардыбытынан барда. – Киһи эрэ буолларгын аччыктаатыҥ дуо?
– Аччыктаан, ийээ. Мин ийэм кэтилиэтэ улаханын, минньигэһин.
– Кэргэннээҕиҥ буоллар миигиннээҕэр минньигэстик астаан аһатыа, көрүө-истиэ этэ. Маринаҕын дьиэҕэр аҕалыаххын, бэс ыйын саҥатыгар сыбаайбалаан ньиргитиэ этибит. Аҕаҥ биһикки кырыйдыбыт, биһиги саастыылаахтар сиэннэрэ ыраатта, – ийэтэ бэйэтин баҕа санаатын кэпсиирин быыһыгар уолун аһынан хатаҕалыы олордо.
– Ийээ, бүт. Кырдьыгынан эттэххэ, Маринаны былырыын сөбүлүүр курдугум, таптыыбын да дии саныырым. Оттон быйыл хайдах эрэ тэйбит курдукпун. Бэйэм да билбэппин, – Сергей хортуоппуйдаах кэтилиэти хабыалыырын быыһыгар ийэтин диэки көрөн ылар.
– Сибэккиттэн сибэккигэ үрүмэччи курдук тэлээрэҕин да, кэлин тиһэҕэр кураанаҕы кууһан хаалаайаххыный? Ол Афанасьевтар уоллара Григорий ойоҕор бэһирдиҥ дуо? Дьон саҥатыгар киирэр буоллуҥ быһыылаах, – ийэ уолун сонньуйа одуулуур.
– Ийээ, эйиэхэ хаста эттим. Маринаны сөбүлээбэт эрээри хайдах кэргэн ылыахпыный? Онтон кырдьыгынан эттэххэ, Нарыйаны эрдэ көрсүбэтэхпиттэн хомойобун. Оччоҕо, баҕар, сыбаайбалаан ньиргитиэ этибит, – уол ийэтин санныттан сымнаҕастык кууһан иэдэһиттэн сыллаан ылар. – Чэ, мин утуйа бардым. Сарсын сэттэ чааска туран уолаттарбыныын сүүрэ барыахтаахпын.
– Хаһааҥҥа диэри кыра оҕо курдук олоххо оттомо суох сыһыаннаһаҕыный? Олох оҕо оонньуута буолбатах. Эн да сааһыҥ ыраатта, сүүрбэ алтаҕар бардыҥ. Кырдьан баран кылыыһыт буолан эдэр кыргыттартан сириллэ сылдьаайаххыный? Оччоҕуна өйдүөҥ дьон олоҕунан онньообуккун, – Мария Павловна тимир-тамыр курдук туттан, иһитин сайылыыр.
– Бу, ийэбит, бүт эрэ. Мин орулуур отут сааспар кэргэн ылбытым да, улаханнык итэҕэстийбэккэ турабын, – аҕалара Николай Сергеевич хоһуттан ааҕа сылдьар хаһыатын туппутунан тахсан кэлэр.
– Ээ, бу оҕонньор ороһу уолун көмүскэһэ таҕыста. Хата, бэрт киһи билигин да сиһин этэ ситэ, буутун этэ буһа илик кыра оҕо диэ… – ийэлэрэ тэҥҥэ кырдьыбытын эйэргии көрүстэ.
Сергей Николаевич, төрөппүттэрэ хаадьылаһа кэпсэтэллэрин истэн турбахтаат, хоһугар киирэн, аанын ыга сабынна. Хайыы-үйэ утуйардыы оҥоһуллубут оронун сонньуйа көрдө. Күн ахсын итинник. «Бэйэм да ороммун хомуйбат үһүбүн дуо?» – диирин үрдүнэн аҕата барахсан күн сирин көрдөрбүт соҕотох отуччалаах оҕотун оронун сарсыардатын хомуйан, киэһэтин утуйарга бэлэмнээн кэбиһэр. Солото суоҕар тэптэрэн таҥаһын-сабын онно-манна быраҕаттаатаҕына, ким-хайа иннинэ миэстэтин булларбыт буолар.
IV
Нарыйа бүгүн, оскуолатыттан кэлээт, тоҕус сорунан, ийэ-хара көлөһүнэ түһэн туран инчэҕэй маһы хайытта, оһоҕун отунна. Оһоҕо эбиитин умайбакка сордоото. Саҥа умайан сыыгыныах курдук буолан иһэн, умуллан хаалан кыһытар буоллаҕа үһү. Билиитэҕэ уурбут чаанньыга оргуйан бидилийэрин кытта, итии чэй куттан иһэргэ сананан остуолга саҥа олорон эрдэҕинэ, аана тэлэччи аһылынна, дьиэҕэ тымныы салгын кутулунна. Нарыйа ким кэлэн турарын сүрэҕинэн сэрэйэн, олоппоһугар тоһоҕоломмут курдук олордо. Ааны хатаабатаҕын кэмсинэ санаата. Сэрэйбитин курдук, хара тирии кууркатын нэлэркэйдэнэн, маҥан хаймыылаах хара спортивнай бэргэһэтин төбөтүн оройугар уурунан, хара эрэһиинэ саппыкытынан бадарааны үлтү тэпсибитин уһулбакка Григорий дьиэ ортотугар биирдэ баар буолла.
– Хайа, тапталлааҕым, соҕотоҕун сорсуйан олороҕун дуу? Сураҕа, Сергей Николаевичтыын тыанан-толоонунан таптаһан ырааппыт үһүгүт дуу? Ол үөрэҕэ, үлэтэ суох, арыгыһыт боростуой ыал уолларыгар ойох буола сылдьыбыт дьахтарга ымсыырар эбиттэр дуу? Сокуоннай ойох буолбатах буолаҥҥын эр киһиттэн эр киһиэхэ үрүмэччи курдук көтө сырыттаҕыҥ. Дьэ, көрүөхпүт, төһө өр тэлээрэргин. Итинник дьахтары «сэлээрчэх» диэн ааттыыллар. Сэлээрчэх… – Григорий Нарыйаҕа ынан кэлэн, итии чэйдээх ыстакааны харбаан ылаат, сибилигин сирэйигэр ыһыах курдук туттан байааттаҥныы турда.
Кыыс кутталыттан сүрэҕэ тиҥиргэччи тэптэ, сирэйэ итий гынна.
– Тохтоо эрэ, ханнык быраапкынан миигин үөҕэҕиний? Эн киһилии испэккэ-аһаабакка сылдьыбытыҥ буоллар, мин эйигин кытта холбоһон, ыал буолаары олоробун буолбатах дуо? Эн бэйэҥ хара маҥнайгыттан сылдьар ыалдьыт, хонор хоноһо курдук олорбутуҥ. Мин төһөлөөх этэ сатаабыппыный? – Нарыйа төһө да куттаннар, утарсарга сананан, хотоойутук тутунна.
– Мин оннук акаары буолбатахпын, эн бэйэҕэр тэҥнээбэккин дууһабынан тута билбитим. Төрөппүттэрим туһунан истэн баран сирэйиҥ мырдыс гыммытын көрбөтөх үһүбүн дуо? – Григорий ыстакаанын туппутунан ыган истэ. – Сибилигин маа бэйэлээх маҥан сирэйгэр итии ууну ыһан, ким да көрбөт оҥоруом.