Եւ նոյեմբերի ԻԴ (24) յիսնակաց կիրակին օծին զանարժանս կաթողիկոս եւ եդին ի ծառայութիւն եւ ի ներքոյ լծոյ սուրբ Էջմիածնի աթոռոյն մեծի սուրբ հօրն մերոյ Գրիգորի Լուսաւորչին, որ էր թուին մեր ՌՃՁԳ (1734):
[Ը]
Յետ այսորիկ սկսայ մտախոհ լինիլ եւ յամենայն զօրութէնէ ջանալ եւ արիանալ վասն մեծի գործոյն եւ կառավարութեան սուրբ աթոռոյն մեծի. եւ զի անծանօթ գոլով իմ երկրի, եւ մարդկանց, եւ միաբանից, եւ ամենայն ելից եւ մտից եւ արարողութեան եւ վասն պակասութեան փողից, որս ոչ գոյր ամենեւին: Իսկ վանից ծախքն՝ բազում եւ անթիւ:
Յոյժ վշտանայի, տառապէի, բայց ողորմածն Աստուած խնամէր եւ ստածէր. երբեմն ի հողոյ արդեանց վաճառելով եւ երբեմն ողորմութիւն ի եկողաց օգնութիւն հասանելով եւ երբեմն փոխ առնելով: Մինչ զի ԻՌ (20000) ղուռուշ մինչեւ ցայսօր պարտք արարեալ եմ:
Եւ այսպէս տանջանօք եւ խղճութեամբ կառավարեցի զսուրբ աթոռն:
Յորում ժամանակի պաշարեալ կայր Կէնճէն ի պարսից: Եհաս եւ Քեօփրլու օղլուն ի Յամթայ բազում զօրօք ի Պայազիդ եւ անտի ի Ղարս՝ ձմեռելով: Եւ ԺՌ (10000) սօմար ցորեան Թէմիր փաշային հրաման արարեալ՝ որ տարաւ հասոյց ի Թիֆլիզ եւ եկն դարձեալ ի Ղարս: Նոյնպէս եւ Ղարսայ՝ բազում պատրաստութիւն ցորենոյ, եւ գարւոյ եւ այլոց իրաց: Եւ պատերազմողական անօթից յղեաց յԵրեւան:
[Թ]
Եւ յորժամ էանց դառնութիւն օդոյն ձմեռայնոյ, եւ կակղացաւ սակաւ մի եղանակն եւ մտաք ի թուականն ՌՃՁԴ (1735), եւ ապրիլ ամսոյն չուեաց խաղաց Թահմազ[ղուլի] խանն ի վերա Ղարսայ քաղաքին՝ կողմամբն Ղազախու եւ Լօռու՝ մինչեւ սպառեալ էր ձիւնն ի լեռնային կողմանցն յայնցանէ: Քանզի լուաք ի զօրաց պարսից եւ մերձակայից Խանին, թէ զծործոր մի յորում կամէին անցանել եւ շրջիլ ի վերա Ղարսայ, սուսերօք իւրեանց պեղեցին, հատին եւ ճանապարհորդեցին անցանել: Որ եւ ի գիշերին այնմիկ կրկին ձիւն եկեալ ելից զճանապարհն, յորում աշխատեալ էին աւուրս Բ (2): Եւ ապա այնուհետեւ ընդ այլ ճանապարհ անց գտեալ բազում դժուարութեամբ հասին ի սահմանս Ղարսայ:
Որ եւ ելեալ ընդդէմ միմեանց զմի օր պատերազմեցան ընդ իրեարս: Եւ երկուց կողմանց անկան մեռեալք եւ վիրաւորեալք՝ իբրու Զ (6) – Է (7) հարիւրից: Բայց կողմն հագարացւոց ի փախուստ դարձան: Եւ Խանն դարձաւ ի բանակտեղն իւր՝ ի տեղի անուանեալ Եախնի թէփէ: Եւս վասն ոչ գոլոյ խորակ բաւական զօրացն եւ գրաստուցն դարձաւ հանճարեղն եւ երկրորդ Աղեկսանդրն ի յԱյրարատ՝ Պաշ Ապարանովն գալ յԵրեւան եւ յԷջմիածին:
[Ժ]
Արդ ի դառնալն Ղարսայ մեծի Խանին եւ ծանր-ծանր գալ ի կողմանս Արարատու եկեալ եհաս ի յԱպարան՝ ի Շիրաղալայ կոչեալ տեղի: Եւ զօրքն սփռեցան մինչ ի Կարբի, եւ Աշտարակ եւ յՈւշական: Եւ յուշ արարին ինձ իշխանքն մեր, որք կային ի բանակին, եւ Մէլիքջան քալանթարն, թէ՝ «Հարկ է գալ քեզ ի տեսութիւն Խանին ընծայիւք եւ պատրաստութեամբ»: Որ եւ ելեալ անյապաղ Ե (5) – Զ (6) վարդապետօք եւ նուիրօք ըստ կարողութեան մայիսի ԻԷ (27) որ էր հոգեգալստեան երրորդ օրն երեքշաբթի, եւ հասայ ի նոյն օրն ի Յոհանավանքն: Եւ չորեքշաբթի գնացինք ի յԱպարան՝ ի կողմն Շիրաղալայ կոչեցեալ տեղւոյն մերձ: Որ եւ ազդեցին Խանին վասն մեր, եւ ետուր հրաման նասաղչի պաշուն՝ Ապդուլ-հասան բեկին, ղօնաղ առնուլ զմեզ: Եւ գնացեալ առ նա հանգեաք զայն գիշերն:
Իսկ լոյս հինգշաբթի վաղ քաջ ընդ առւօտն, մինչ կամէր լուել, տարան զիս ի դէմ իւր ընծայիւք: Եւ գնացեալ իմ բարեւեցի եւ շնորհաւորեցի զգալուստ իւր: Որ եւ ինքն եւս ասաց. «Խօշ կէլտին Խալիֆայ նիճէ սէն: Չաղ սէն։ Տէ աթլան Խալիֆայ կէտէք իլէրի»: Եւ առժամայն ձիաւորեալ ինքն գնաց զօրօքն իւրովք եւ բանակն՝ զկնի: Եւ ետուր ինձ զինուորս իւր սպասաւորացն, որ անկեալ առաջի իմ տարան եւ զիս զկնի իւր:
[ԺԱ]
Եւ յորժամ հասանք ի տեղի բանակին, եւ իջաւ ի վրանն իւր, խնդիր արար ինձ: Եւ փութացան խնդրակքն մինն զհետ միոյ՝ շեշտիւ եւ ստիպով: Քանզի այսպէս սովորութիւն ունին զամենայն գործս իւրեանց ծառայական շտապով եւ շուտափոյթութեամբ կատարել: Եւ առժամայն փութացուցին զիս եւ հասուցին ի վրանն խանին որ եւ հրաւիրեալ զիս ի ճաշ ի սեղան իւր: Եւ այսպէս զաւուրս երիս ընդ իւր ունելով ի բանակին, մինչեւ եկեալ հասանք ի Դողս գիւղն:
Եւ ապա հրաման ետ ինձ գնալ յԷջմիածին: Յորմէ վստահացեալ հրաւիրեցի եւ եւս զնա գալ ի վանքն՝ թամաշայ եւ զիարաթ: Եւ խոստացաւ գալ: Որ եւ շաբաթ օր մայիսի ԼԱ (31) եկեալ բանակեցաւ մերձ քանքանին՝ եզերս գեղին, ի հանտն: Որ եւ զցորեանն եւ զգարին իսպառ կերցուցին երիվարացն եւ արաթուր կոխեցին: Զի ժամանակ էր հնձոց, եւ չեւ եւս էր հնձեալ, եւ իսպառ հատուցին ի դաշտէ անտի:
Իսկ ես ակն ունէի, թէ՝ ինձ խապար լինի ի նմանէ, եւ կիրակի ոչ գնացի: Բայց երկուշաբթի առաքեցի զաթոռակալ Աղէկսանդր վարդապետն ի բանակն որ զրոյց բերցէ զորպէս կամիլն իւրեանց: Եւ իսկոյն դարձաւ առ իս աթոռակալն տրտմեալ երեսօք եւ թախանձեալ լքեալ սրտիւ՝ որպէս կիսամեռ: Որ եւ ի տեսանելն իմ զնա այնպէս տխուր եւ իմացեալ զպատճառն՝ որ բարկացեալ էր խանն, թէ՝ «Վասն էր ոչ եկին առաջի իմ, յորժամ եկի ի յօթեւանս եւ անտի առեալ տանէր զիս Էջմիածին»:
Արդ ես ոչ գիտացի, եւ այլք՝ քան զիս անբանացեալք, ոչ ուսուցին զիս զծէսս պարսից եւ զսովորութիւնն երկրին:
Վասն որոյ ահիւ պակեայ եւ ի կենցաղս յուսահատեցայ: Եւ սկսայ այնուհետեւ զյետին եւ զհրաժարական զողջոյնն տալ եւ ներումն եւ զաղօթս խնդրել ամենեցունց: Եւ մտեալ ի սուրբ տաճարն անկեալ առաջի սուրբ իջման տեղւոյն լալով, հառաչանօք եւ դառն արտասւօք յանձնելով զհոգի իմ յԱստուծոյ, եւ այսպէս պաշարեալ երկիւղիւ եւ լքեալ սրտիւ գնացի ի բանակն կիսամեռ:
Եւ մինչ ակն ունէի տանջանաց եւ մահու եհարց Խանն, թէ՝ «Խալիֆայ նիչին օ չաղ քի կէլտըմ սան կէլմատըն ղարշուլամաղայ պիզի, ինտի քի նե չուն թաքլիֆ էյլատուն Ուչքիլիսայէ»:
Իսկ ես լալով եւ դողալով պատասխանեցի. «Խանըմ, պէն Ուռումտէն գէլմիշէմ, քի մալում տուր, պու էրն էտէթին պիլմէմ: Քիմսանն սուչի եօքտուր, սուչ պէնումտուր: Օլտուրսան պէնի օլտուր»:
Քանզի բարկացեալ էր ի վերա միրզայ Մեհթուն, թէ «Վասն էր ոչ ազդեցեր Խալիֆային զի նա օտար երկրէ է եւ ոչ գիտէե: Եւ առժամայն ողորմածն Աստուած յեղաշրջեաց զսիրտն ի քաղցրութիւն: Եւ խանդաղատեցաւ նշդեհութեանս իմում եւ ասաց. «Ճշմարիտ է խօսքն Խալիֆային եւ ոչ գիտէ զորպիսութիւն երկրին: Բայց մեզ պարտ է Խալիֆային խիլաթ տալ»:
Եւ զի առաջի նուագին՝ որ գնացի ի տես, շնորհեալ էր ինձ զկաթողիկոսութեան րախամն եւ այլ Գ (3) րախամ եւս: Որ էր մինն վասն աւանդիցն, զոր շահի եկած տարին զայնոսիկ, զոր քշեց շահն եւ տարաւ ընդ իւր, տուեալ էին ի պահեստ սուրբ Էջմիածնայ եւ այլոց վանորէից եւ գիւղորէից: Եւ յետոյ լուեալ օսմանցօցն յափշտակեցին զայն: Մի կարասցեն յետս պահանջել:
Եւ երկրորդ. զի թուրքացողքն ի հայրենեացն զրկեսցին:
Իսկ երրորդն. մի ոք գայցէ ի վանքս եւ նեղացուսցէ առանց հրամանաց Խանին:
Եւ առժամայն հրամայեաց Խանն, եւ բերին զխիլայն եւ արկին ի վերա իմ, որ էր քէթիպի զարպաֆ սամուր գրապանաւ:
Եւ այսպէս, մինչ մահու սպասէի, խիլայեաց զիս:
Եւ ով ոք ոչ զարմասցի: Փա՜ռքԱստուծոյ հրաշագործութեանն: Մեծ են գործք քո Տէր եւ յոյժ խոր են խորհուրդք քո:
Վասն որոյ համարձակութիւն գտեալ ասացի: «Խանըմ, եթէ հրաման տաս, գնամ բերեմ զմիաբանքն ուխտին մեր զինաթով, եւ անկեալ առաջի խանիս տարցուք զհրամանքդ ի վանքն»: Եւ ասաց. «Բարի է: Այդպէս արարէք»: Եւ առժամայն դարձայ ի վանքն:
Եւ մինչ ակն ունէին ի դագաղի տեսանել զիս, տեսին կենդանի եւ խիլայեալ:
Որով զարմացեալ եւ հիացեալ փառս ետուն Աստուծոյ բոլոր միաբանքն:
Եւ ուրախացեալ ամենեցուն տօն մեծ կատարեցին:
Եւ վաղվաղակի զգեստաւորեցայ: Եւ միաբանքն ամենայն շուրջառով, եւ մանկունքն շապկով, եւ խաչալամով, իւղաբերից մոմերով, թափօրական պատրաստութեամբ գնացեալ առ նա եւ առեալ մեծաւ փառօք բերաք ի սուրբ աթոռն:
Եւ մտեալ ի սուրբ տաճարն առաջի սուրբ իջման տեղւոյն կանգնեցաւ եւ եհարց, թէ՝ «Զի՞նչ տեղ է, եւ վասն է՞ր՝ կաթողիկէս»: Նոյնպէս եւ՝ վասն պատկերացն, եւ վասն մեծ կաթողիկէին, եւ շինմանն եւ շինողացն: Եւ ըստ պատշաճի տուաք զպատասխանին:
Եւ եդեալ առաջի աւագ խորանին աթոռ եւ խալիչայ եւ հրաւիրեցի անդ նստիլ: Որ եւ նստաւ վաղվաղակի եւ հրամայեաց ժամ ասել: Եւ ասացաք զերեկոյեան ժամն, զի էր ի տօնի սրբոց Հռիփսիմեանց եւ օրն երկուշաբթի: Եւ ինքն նստեալ հայէր եւ ուրախանայր: Եւ առժամայն զիս յորդորեալ ծերագոյնքն ի միաբանից կանգնեցուցին ի կաթողիկոսարանի զգեստով իմով:
Եւ յետ ասելոյն զերեկոյան ժամն կրկին յորդորեցին զիս ծերագոյնքն, թէ՝ «Ծանուցումն եւ շնորհակալութիւն արա՛ եւ օրհնեայ», որպէս եւ արարի իսկ: Եւ վասն զի այլազգեաց լեզուով խնդրեաց Խանն, եւ ես այնպէս խօսեցայ առաջի իւր:
Յորմէ ուրախացեալ եւ յետ արձակմանն ելեալ արտաքս եկեղեցւոյն, եւ ետուր ձեռամբ միրզին իւրոյ ԳՃ (300) փլօրի ողորմութիւն եւ գնաց: Գնացի եւ ես մինչ ի միջի դուռն, եւ յետս դարձոյց զիս: Եւ ինքն գնաց ի բանակն: