Сагні ў лакцях трохі, цягнеш тут дзелавіта агледзеў палонных, прыкінуў, які інтэрвал трэба даць, ці хопіць вяроўкі на ўсіх. Націснуўшы Кецку на жывот, адцягнуў рэмень, сілком прапіхнуў пад яго звітак вяроўкі. Наступны!
Наступны быў Мікіцін. Зусім не адчуваючы болю, з якім упівалася ў настылую скуру скручаная ў тры столкі вяроўка, ён толькі падумаў: навошта ўсё гэта, хіба яны ўцякаюць ці збіраюцца ўцякаць, хіба мала ім навукі?..
Іх бы саміх упрэгчы, заместа коней, зларадна прашамкаў дзядок, абуты ў белыя валёнкі; ён стаяў паперадзе ўсіх, абапіраючыся на сукаватую неакораную крывуліну. Асабліва гэтага вось, чорта бяспалага, паказаў на Кецку. Хай бы цягнулі!
Адзін малы Васілько, у якога, відаць, уяўленне ўміг стварыла малюнак чырвоныя цягнуць воз, а коні спаважна йдуць сабе збоку, зайшоўся нервовым смехам, больш ніхто, нават рагатунМікола, не падтрымаў дзеда. Гнат, які ўвязаў адной вяроўкаю палонных, выставіў іх цугам і цяпер, сагнуўшыся, наматваў канец вяроўкі на кручкі пад задком, сярдзіта зіркнуў на старога знізу ўверх.
Людзі маўчалі. І маўчанне іх гаварыла аб той адвечнай шкадобе ахвяры да свайго ж ката, калі сам ён апынаецца ў яе скуры
ІV
Выйшаў з веснічак Чуб з абярэмкам вінтовак. Уладкаваў зброю на падводу, паўз драбіну. Памацаў забітых праз брызент, праверыў, ці як след звязаныя палонныя, пашморгаў вяроўку ці добра трымаецца на кручках Затым, бы цяпер толькі заўважыў, павярнуўся да натоўпу. Ссупіў бровы, уставіў рукі ў бокі вялізны, што той мядзведзь, спытаў, грозна варушачы вусамі:
Так і што вы тут не бачылі?
Дзядок, абапіраючыся на крывуліну, падаўся бліжэй. Патлумачыў:
Дык гэта Стаімо, жджэм, і азірнуўся на вяскоўцаў, чакаючы падтрымкі.
Чаго вы жджэце?
Дык гэта вядома Каб сваё забраць, калі раздаваць пачняце, дзядок паказаў крывулінаю на мяшкі доле і на падводзе.
А хто вам сказаў, што мы будзем раздаваць? яшчэ больш павысіў голас Чуб. Я ў вас пытаю!
Раптам як стаяў рукі ў бокі так і пайшоў на дзядка:
Сыны, унукі ёсць?
Дык гэта сумеўся той, змізарнелы перад такой скалою, два сыны, а ўнукі малыя
І дзе сыны? Я спадзяюся, у нас у атрадзе? У Семежаве?
Дык гэта па хадзяйству
Па хадзяйству?! Мы там мерзнем, гібеем, кроў праліваем за вас жа, а вы пахадзяйству?! Толькі і робіце, што ў валенкі ціхенька пшыкаеце ды на гарачых чаранах, у цяпле ў дабрэ, валяецеся?! Саветам ці палякам, маць вашу растакую, дык вы нічога не шкадуеце! усё больш распаляўся Чуб, наступаючы на разгубленага дзядка. Вам пугаўём у шыбіну стукнуць, дык вы і лапкі ўгору, апошняе сала з кубла цягнеце, апошні крыж нацельны гатовы сарваць з сябе і аддаць! А нам, сваім героям, сваёй доблеснай беларускай народнай арміі вам меркі аўса шкода?!
Крыху астыў, супакоіўся.
Зараз слухайце мне і запамінайце, і па хатах разнясіце. Пра тое, што тут было, каб ні адна жывая душа не пікнула! Калі прыедуць, стануць пытаць, скажаце так і так, былі чырвоныя, забралі што ім трэба і паехалі сабе ў Вызну. Зразумелі? Ды не тапчыцеся тут без толку, слядоў не рабіце!.. І помніце, чэрці, калі што пагразіў таўсценным пальцам.
Не, гэта ж я так сабе, зашамкаў спалохана, апраўдваючыся, дзядок, палічыўшы, відаць, што пагроза найбольш яго тычыцца. Бярыце на здароўе сваім не шкода! сказаў, а выцвілыя падслепаватыя вочкі ўраз заслаліся жалем і паказалі на іншае што шкада, яшчэ і як шкада свайго дабра, і чым вы, такія «абаронцы», розніцеся тады ад саветаў ці ад палякаў?..
Аднак на астатніх прамова Чуба падзейнічала. Усё правільна, так і трэба, сіла павінна быць сілаю з кулакамі, з мацюкамі, а яшчэ лепш з крывянкамі, тады і паважаць можна, тады і слухацца ахвота
Аднак на астатніх прамова Чуба падзейнічала. Усё правільна, так і трэба, сіла павінна быць сілаю з кулакамі, з мацюкамі, а яшчэ лепш з крывянкамі, тады і паважаць можна, тады і слухацца ахвота
Правільна, хлопцы!
Бярыце на здароўе!..
Чым гэтай набрыдзі, дык лепш сваім ужо
Нават дзяўчынка, якая моцна трымала Васільку за руку, саромеючыся ўласнай смеласці, выгукнула званчэй за ўсіх:
Што ж гэта сваім шкадаваць?!
Даўно б так, змякчыўся Чуб. Хоць і тугавата, але даходзіць да вас, нарэшце разумна загаварылі. Словам давайце, давайце ўсе па хатах!
І то праўда што гэта мы тут
Сляды адно робім
Будзем маўчаць!
Маўчаць трэба, бо сабе ж горш
Не слухаючы, Чуб павярнуўся да падводы. Распарадзіўся:
Гнат, паглядзі тут. Я скора, і пайшоў назад у двор.
Каля ганка ўсё было чыста. Стары Карпа дзяўбаў заступам настылую зямлю.
Каб ямку, ды закапаць, патлумачыў, паказваючы на згрэблены ў кучку бураковы снег.
Яшчэ там, на агародзе Чуб хацеў сказаць, што і там трэба будзе прыбраць хоць трохі, замясці, але зірнуў на неба, нізкае, панурае, зацягнутае цяжкімі хмарамі, махнуў рукою абыдзецца, наваліць снегу за ноч, усё схавае.
Дзяніс дзе, у хаце?
Карпа ўгукнуў. Прыставіў заступ да сцяны, пасунуўся следам за Чубам у хату.
У хаце, асабліва пасля вуліцы, аж у нос давала змешанымі пахамі аўчыны, брагі, квашанай капусты, непрыбраных закусак на стале, застаялага невыветранага махорачнага дыму і найбольш востра тымі асаблівымі, якія нічым не перабеш і ні з якімі іншымі не зблытаеш, пахамі хворага чалавека і немаўляці. На печы за комінам сярод кучы лахманоў ляжала хворая Карпава жонка, а ў большай хаце (Чуб ведаў), так ні разу і не паказаўшыся ім на вочы, сядзела з дзіцём Карпава нявестка, жонка старэйшага сына Данілы, які, як і меншы Дзяніс, быў у Семежаве ў брыгадзе.