Яна таксама любіла гісторыі пра горад, але ці ёсць ён? Там нібыта каменныя дамы, нібыта крамы з сукенкамі, нібыта крамы з ежай. Але ўсё тое «нібыта», нябачанае, толькі чутае. Вёска вось яна, чорная, тут. А пра горад казка. Вёска спіць. А не, Альжбэта не спіць: гарыць за шклом агеньчык. Кажуць, што варожыць. Во, адчыніла акно і нешта выплеснула.
Марыля запаволіла крок, пачакала, каб не трапіцца на вочы. Святло пагасла, штосьці грукнула і цёмны цень шуснуў з хаты. Марыля прысела і перажагналася: бачыла, як цішком жагнаецца Тоня.
Пацягнула дымам і палыном.
Цень наблізіўся да паркана да таго месца, дзе хавалася Марыля. Прыслухаўся. Марыля заціснула рот рукою, каб не выдаць сябе.
Цень адчыніў засаўку і выйшаў з падворка.
На дарозе зачапіўся, войкнуў Ядзіным голасам і пакрочыў да Ядзінай хаты.
А Марыля асцярожна пасунулася ўздоўж паркана, падхапілася і хутчэй пабегла адтуль. Бегла і думала: «Ну і дурная».
А на беразе нікога не было: ні на тым, ні на гэтым.
Але на ўсялякі выпадак сарочку пакінула, зняла толькі спадніцу. І пайшла ў возера.
Сарочка імгненна набралася вільгаццю: толькі-толькі яе не было чуваць, а зараз абдымае цела, запавольвае рух, хоча затрымаць, не пушчае далей. Нырнула і сарочка прыліпла да скуры, бы луска.
Штоноч Марыля прамавала на сярэдзіну возера, бо ведала адну таямніцу, без якой бы не наважылася заплываць так далёка. І толькі ўчора не рызыкнула, праз начнога госця.
Бултых! Нехта скочыў не з супрацьлеглага берага, як раней, а з ейнага. Крыкнуў:
Добрая вада! Ён.
На сярэдзіне была водмель, пра якую казалі, што гэта ўваход у азёрную вёску. Навокал глыбока, а на ёй можна стаяць. Спынілася там, пачакала, пакуль дагоніць.
Тут во мне вады па шыю, а вунь там, насупраць старой асіны, вір. То вы асцярожна. Пасля вайны чатырох зацягнула. Але тое прыхадні былі, свае туды не соваюцца. А вы да нас надоўга?
Гэта як зацягне.
Да берага плылі поруч.
З вады ён выйшаў першы, абцёрся ручніком, нацягнуў нагавіцы і адвярнуўся, чакаючы, пакуль апранецца Марыля.
І прапанаваў правесці да вёскі.
Ля першага калодзежа яна амаль наважылася спытаць, дзе яго пасялілі, але не паспела: ён развітаўся і накіраваўся да хаты старой Багданаўны, што каля клуба.
Перад тым, як ісці ў калгас, Марыля занесла Тоні кашы. І старая, зазірнуўшы ёй у вочы і быццам бы нешта там убачыўшы, папярэдзіла:
Сёння Ілля вялікае свята. Значыць яно, што лета скончылася. Пасля Іллі вада ў рэках стыне, купацца нельга. Досыць плаваць, Марылечка.
* * *Скончылася грэчка. Няма больш макаронаў, калісьці быў рыс, ды і яго няма. Ёсць аўсянка, але тое для раніцы. Няма сыру, тварагу няма, нават хлеба няма. Усё скончылася, але хутка пачнецца, бо хутка ў абедзвюх зарплата.
У розныя часы розныя стравы, а вось адсутнасць ежы смакуе аднолькава.
Будзеш бульбу?
Фатэлі перанеслі ў кухню, і зараз у іх можна залезці з нагамі і глядзець на газ пад рондалем і слухаць, як шыпіць вада.
А я ўсё чытаю, чытаю, як там жылі ў сорак дзявятым, Наста гартала старыя газеты.
Бульба варылася дзесяць хвілін, і заставалася яшчэ дзесяць да таго, як будзе гатовая. Тэрмін кожная з іх магла вызначыць і без гадзінніка: ці то дзякуючы досведу, назапашанаму ў генетычнай памяці, ці таму, што ў іх унутры «часікі цікаюць».
Пакуль чакаем, паслухай і ты пра сівую мінуўшчыну, і Наста зачытала, імітуючы інтанацыю тэлевізійнай дыктаркі:
« З першых дзён пасля вызвалення мы ўзяліся наводзіць парадак на палях, пачалі аднаўляць правільныя севазвароты. У калгасе не было грамадскіх будынкаў, не было грамадскай жывёлы. Большасць калгаснікаў не мелі ў сваім карыстанні ні кароў, ні свіней, ні птушкі.
Цяжкасці былі вялікія. Але пад кіраўніцтвам партыі і з дапамогай дзяржавы пераадолены. Ужо ў 1946 годзе мы поўнасцю асвоілі даваенную пасяўную плошчу, увялі правільны палявы севазварот і стварылі базу для развіцця іншых галін калгаснай гаспадаркі».
Усё адное і тое ж, Наста выцягнула наступную газету з сярэдзіны стоса, бы карту з калоды. Нібыта гадала на лёс.
Грымела і скакала ў рондалі бульба. Чакаць заставалася яшчэ сем хвілін.
«Уважліва і ўсебакова абмяркоўвалі калгаснікі справаздачу сваіх экскурсантаў у перадавы калгас Перамога. Мы былі ў іх на грамадскім дварэ перад выхадам людзей на працу. Ну, ведаеце, калі-б у нас так выходзілі на працу, то мы даўно-б расквіталіся з сенакашэннем. У іх-жа, як сонца ўзышло, адзін перад другім на працу спяшаюцца.