За гэта, вiдаць, i судзiлi. I хто ведае - жыў цяпер Сёмка цi не...
Да самае поўначы гаварылi каля агню. Тут жа i ўлеглiся спаць. Хто пад калёсамi, хто пад хатнiм скарбам, прывезеным сюды. Хто тут жа каля агню, падклаўшы пад галаву торбу цi шапку-кучомку. Тут жа спалi i Мiколка з дзедам.
А перад самай ранiцай узнялiся ў лесе таропкiя стрэлы. Папрачыналiся напалоханыя людзi, беглi куды папала, крычалi:
- Ратуйцеся, немцы ў лесе!..
Але хавацца было ўжо недзе. З усiх бакоў акружылi немцы паляну, дзе размясцiлiся ўцекачы-сяляне. I калi намагаўся хто праскочыць праз густыя зарасцi хмызнякоў, насустрач яму высоўваўся шырокi нямецкi штык i чуўся грозны воклiч:
- Стой! Назад!
Сяляне кiдалiся назад, але ўсюды iх сустракала адна i тая ж грозная каманда, шэрыя каскi салдат i ашчацiненыя штыкi. I тады ўбачыў Мiколка, як таропка хавалi сяляне ў кусты свае старыя стрэльбы, як дзед Астап, прыгнуўшыся да зямлi, хаваў у стары абамшэлы корч зброю, старанна абкруцiўшы яе старой хусцiнкай.
- Патроны, дзеду, хавай, патроны! - цiха крыкнуў Мiколка. Але недачуў дзед, ды позна было. Каля дзеда стаяў ужо нямецкi салдат i штыком падганяў яго, каб ён хутчэй падняўся на ногi. Мiколка кiнуўся да салдата, лёг грудзьмi на вiнтоўку, каб адвесцi штык ад дзеда, але тут жа пакацiўся па зямлi. Яго ўдарыў прыкладам вiнтоўкi другi нямецкi салдат. Мiколка ледзь падняўся на ногi, бо, падаючы, ён моцна ўдарыўся аб ламачыну. У Мiколкi кружылася галава, нейкая пеляна засцiлала яму вочы, але ён выразна бачыў таго салдата, якi так немiласэрна ўдарыў яго. I вялiкае, непераможнае пачуццё помсты запалiла Мiколку. Ён падхапiў вялiкi камень i кiнуў яго ў салдата. Камень трапiў у каску. Азвярэлы салдат кiнуўся са штыком на Мiколку. I здавалася тады Мiколку, што нiколi яму болей не ўбачыць нi гэтай паляны, нi лесу, нi дзеда, нi бацькi. Ля самых грудзей прамiльгнуў перад iм шырокi штык, i Мiколку здавалася нават, што ён бачыць на штыку цёплыя каплi расы ў барвовых i яркiх водблiсках ранiцы. Але то была не раса. Гэта Мiколкава кроў пацякла па штыку. Хапiўшыся за яго абедзвюма рукамi, Мiколка моцна, да пякучага болю, парэзаў пальцы i крыкнуў. Яго адцягнулi ад штыка падбегшыя жанчыны.
- Што вы з хлопчыкам робiце, рабаўнiкi! - крыкнулi яны азвярэламу салдату.
Той памкнуўся быў жорстка расправiцца са сваёй ахвярай, але нейкi трэцi салдат затрымаў яго за рукi, нешта гаварыў яму, няйначай, папракаючы за дзiкi ўчынак.
Хутка ўсiх сялян павялi пад канвоем з лесу. Сярод сялян быў i Мiколка з дзедам. Ззаду салдаты гналi сялянскiх кароў, ганялiся па лесе за коньмi, за свiннямi...
Развiднела. Узышло сонца. Было яно нейкае пахмурнае, мутнае, нiбы шызая пеляна засцiлала яго ранiшнi зрок. То былi шэрыя хмары, якiя абляглi ўсё неба, праглынулi сонца, замуцiлi небавую сiнь. Неба было шэрае, халоднае, нiбы ў познюю дажджлiвую восень.
- Гэта ж дым, а не хмары, - праказалi сяляне.
I сапраўды, то дагарала вёска, да якой падвялi цяпер пад канвоем сялян. Вёска гарэла ўжо другi дзень, i некаму было тушыць пажару, дый баялiся тушыць. Вёску падпалiлi немцы за супрацiўленне сялян непамерна цяжкiм падаткам i кантрыбуцыям. У гэтым падпале вiнаваты быў i пан, якi помсцiў сялянам за рэвалюцыю i падгаворваў немцаў на бязлiтасную расправу з беднатой вёскi. I вось стаялi пачарнелыя комiны, дымiлiся галавешкi, струменьчыкi дыму вiлiся ад платоў, ад пажоўклых яблынь, бяроз. Зграi крумкачоў ляталi ў паветры, апускалiся сям-там на гарачых папялiшчах i завiхалiся на трупах жывёлы, загiнуўшай у дыме, у агнi.
- Наша вёска... - цiха прамовiў адзiн селянiн да дзеда. - Вось яны ж i спалiлi... - паказаў ён на сваiх канваiраў.
Над усiмi навiсла грозная цiшыня. Толькi чуваць былi кароткiя загады афiцэраў ды канваiраў. Твары салдат былi ва ўсiх грозныя, у некаторых раз'ятраныя.