Адзін са слуг, у чорнай ліўрэі са срэбнымі галунамі, што нагадвалі пацучыныя хвасты, прыадчыніў дзверцу. Алесь тут жа падхапіў двух страшыдлак на рукі, пачаў размаўляць з гэтымі. галахвостымі, сівавусымі, чырванавокімі. Цьху! Падобна, герцаг ажно прыраўнаваў, бо свіснуў, і адзін пацук адразу ж ускараскаўся яму на калені, і замілавана жмурыўся, калі яго пагладжвала гаспадарская рука. А вось другі пацук гэтак жа песціўся на руках у Аляксандра Лёдніка.
Я думаў, толькі я валодаю такім уменнем. павольна, нібыта не жадаючы прызнавацца, прамовіў фон Рутгер. Ваш сын, гер Лёднік, незвычайны малады чалавек. Я ведаю, што вымагутны маг і слынны алхімік. Цяпер бачу, што сын успадчынніў вашы здольнасці, толькі чамусьці не ўмее імі карыстацца.
Не! Баўтрамей ажно кулакі сціснуў ад гневу. Вы памыляецеся. У маім сыне няма нічога ад той грахоўнай сілы. І не тлуміце яму галаву. Ён проста любіць жывёл. Калі што і пераняў ад мянедык прагу да навукі.
Герцаг прыўзняў бровы, і ягоны сплюснуты твар страшэнна прыпадобніўся пацучынай мордзе.
Вось як. Цікавая сітуацыя. Што ж, дарагія госці, давайце працягнем размову ў больш зручным месцы, за абедзенным сталом. Можаце ўзяць вашага маленькага сябра з сабой, гер Аляксандр!
Малодшы Лёднік радасна прыціснуў да сябе агідную жывёлку.
Абедзенны стол быў доўгі, як Рэйн. Па правую руку ад герцага частка стальніцы блішчэла металам і тапырылася стрыжнямі. Крышталёвыя грані келіхаў ззялі, быццам горны лёд. Жалезныя лёкаі стаялі ўздоўж сцен, зусім як калекцыя рыцарскіх лат. Продкі-Рутгеры фанабэрыста пазіралі з партрэтаў светлымі запалымі вачыма. Ва ўсіх былі выцягнутыя твары, хоць і не такія сплюснутыя, як у іх нашчадка.
У мяне цікавая прапанова да вас, гер Аляксандр і гер Баўтрамеюс, ветліва прагаварыў герцаг, падымаючы келіх з залацістым напоем. Ваш сын, гер Лёднік, мусіць застацца са мной. У мяне няма нашчадкаў, а Аляксандртой рэдкі выпадак, калі я магу перадаць камусьці справу жыцця, і яна прадоўжыцца.
Рыфэншталь, які сядзеў справа ад герцага, ажно перакрывіўся ад гэтых слоў, і ягоная жалезная рука нібыта сама па сабе пачала сціскацца-расціскацца. Пацучыны кароль натхнёна ўсміхаўся:
Малады чалавек атрымае найлепшую адукацыю. Для ягоных навуковых эксперыментаў зладзяцца ўсе ўмовы. Ён навучыцца выкарыстоўваць на карысць прагрэсу тыя здольнасці, якія вы, доктар, у сыне чамусьці адмаўляеце.
Нізавошта! Баўтрамей кінуў на стол двухзубы срэбны відэлец, якім беспаспяхова калупаў запечаную ў белай падліве рыбу.
Павярнуўся да Алеся і перайшоў на ліцвінскую мову:
Дакукарэкаўся! Я табе колькі разоў казаўне шукай таннай славы, не здзіўляй усялякімі штукарствамі!
Ну так, толькі табе гэта дазваляецца! пацук, які прыгрэўся на каленях Алеся, высунуў над сталом агідную пысу і засычэў у бок таго, хто крыўдзіў ягонага ўладара. Малодшы Лёднік не на жарт усхадзіўся. Ты нам усё забараняеш! Мне нельга размаўляць з жывёламі, пані-маці нельга лекарскай практыкай займацца, панне Праксэдзе Панне Праксэдзе ты таксама свет засціў.
Сабе я забараняю куды больш, сыне, старэйшы Лёднік намагаўся трымацца спакойна. Таму маю права патрабаваць таго ж.
Не маеш права! Я ўвогуле народжаны ў іншай сямі, і меў іншае прозвішча!
Алесь выкрыкнуў і сам спалохаўся. Тым больш бацька тузануўся, як ад удару. Вырвіч толькі галавой пакруціў.
А ну, сціхніце! Што адзін, што другі! Адно слова, Лёднікі, толькі і ўмеюць, што ў ямы ўлазіць! Знайшлі калі адносіны высвятляць. Ты, смаркач. павярнуўся да Алеся, які напяўся ад суровага тону дзядзькі Пранціша. То Ланцэлота з сябе строіш, то парушаеш усе шляхецкія звычаі, на роднага бацьку, які цябе гадаваў і песціў, голас павышаеш! Мой пан-бацька цябе б ужо на дыванку расклаў ды бізуноў усыпаў. Ды Баўтрамей за тое, каб цябе добры пан Гервасій Агалінскі не саслаў, як бастарда, у якую вёску, сваё жыццё заклаў, пакляўся, што дасць сябе да смерці засцябаць. Шчасце, Гервасій перадумаў. Хаця можаш зірнуць як-небудзь на бацькаву спіну.
Вырвіч, хопіць! паспрабаваў спыніць спавядальню за сталом Пацучынага Караля Бутрым, але Вырвіча да пячонак дастала гэтае дурное сямейнае варагаванне.
Далібог, бадаюцца бацька і сын, як два падлеткі.
Хочаш ведаць, як ты жыццё атрымаў? У вязніцы, дзе сустрэліся здратаваны раб і няшчасная жонка ўладара. Яе, тваю маці, за гэта забіў ейны ж муж. Каб не Бутрым, ты рос бы ў ганьбе. Задаволены? Цяпер усё ведаеш?
Алесь сядзеў, апусціўшы вочы, і прыгнечана маўчаў. Пацук лашчыўся да яго, нібыта ўсё разумеў і хацеў суцешыць. Старэйшы Лёднік страціў увесь запал і моўчкі панурыўся. Герцаг нават з некаторай весялосцю назіраў за спрэчкай паміж гасцямі, падрабязнасцей якой не разбіраў, бо не валодаў ліцвінскай мовай, але асноўны сэнс, відаць, цяміў.
Ну што, малады чалавек, наважвайцеся! Прымайце маё апякунства. Тут вас зразумеюць.
Пранціш зноў павярнуўся да хлапца.
Вось, Аляксандр, шанец. Можаш змяніць паходжанне, паселішся ў герцагскім палацы, навучышся нацкоўваць пацукоў на месцічаў.
Бутрым не зрабіў спробу запярэчыць. Не перавёў позірк на сына. Толькі вусны сціснуў, быццам рыхтаваўся сцярпець вялікі боль.
Бачыш, у цябе воля выбару.
Пранціш, праўда, не ведаў, што зараз прыйдзе ў галаву раззлаванаму і пакрыўджанаму недарасцю.
Алесь прыціснуў да сябе пацука, рашуча ўзняўся.
Ваша светласць, я ўдзячны вам за такую ганаровую прапанову. Але я яе няварты. Я. не такога высокага паходжання, каб увайсці ў дом слаўных герцагаў Рутгераў. Акрамя таго. голас юнака набраў сілу. Я люблю сваю радзіму і сваю сямю і нізавошта ад іх не адракуся. І ў мяне ёсць нявыкананы шляхецкі абавязак.
Трошкі пафасуулюбёная сармацкая прыправа. Герцаг перастаў усміхацца.
Я разумею, малады чалавек, што на вас уплывае прысутнасць бацькі. Але ён нічога не зможа зрабіць насуперак, паверце. Тут адзіны законмаё слова.
Герцаг тузануў нейкі падважнічак, у сценах расчынілася мноства дзвярэй, і паміж жалезнымі слугамі паўсталі цалкам жывыя, але такія ж пагрозныя і закаваныя ў латы, з арбалетамі і палашамі.
Я магу адорваць і караць, дарыць жыццё і забіраць. Апошні раз прашу: падумай! Пад маім кіраўніцтвам ты зробішся вялікім, увойдзеш у гісторыю!
У маёй краіны свая гісторыя, упэўнена ўсміхнуўся Алесь, які, відаць, канчаткова адолеў спакусу. Краіна зараз у бядзе, мы ёй патрэбныя.
«Ну, гэта заўсёды было і будзе, з краінай у бядзе», няўважна падумаў на апошняе выказванне Алеся Вырвіч і з палёгкай узняўся таксама:
Ваша светласць, у такім разе, дазвольце нам адправіцца дадому! Было вельмі цікава.
Я не магу вас так проста адпусціць, герцаг зноў усміхаўся, але злавесна. Не-не, ніякіх шыбеніц, акрутных сутарэнняў і катаванняў. Мой домфарпост прагрэсу. Я кладу ўсе сілы, каб спыніць распаўсюджванне цяжкай хваробы. Таму з гэтага палаца ніхто не сыдзе, не прайшоўшы выратавальнай працэдуры.
Жалезны пацук гатовы да паслугаў шаноўных гасцей! тут жа азваўся Гуга Рыфэншаль, які, падобна, быў вельмі ўзрадаваны, што ў гаспадара не зявіцца падапечны, патэнцыйны спадчыннік.
Але, ваша светласць, вакцына яшчэ недасканалая. паспрабаваў запярэчыць Лёднік.
Герцаг толькі нахмурыўся:
Яна выконвае тое, што павінна. І вы таксама выканаеце тое, што павінны. Ну, гер Лёднік, вы ж самі прагрэсіст.
Пад прыцэлам арбалетаў не спрачаюцца. Бутрым моўчкі закасаў рукаў камзола, прадэманстраваў левае перадплечча:
Я ўжо зрабіў сабе такую аперацыю. Дзесяць год таму. Калі працаваў у Віленскай акадэміі.
На бледнай скуры перадплечча, прыкрашанай некалькімі тонкімі шнарамі, красаваўся белы круглы след ад паджыўшай язвачкі.
Як вы прыўносілі рэчыва? зацікаўлена ўдакладніў Пацучыны Кароль.
Голка і вымачаная ў вакцыне нітка, будзённа адказаў Бутрым, адкасваючы рукаў. І пан Пранціш Вырвіч прайшоў варыяляцыю.
Маніць, відаць, каб герцага падмануць. Фон Рутгер пачаў быў выказваць сумніў, але Чорны Доктар загадаў Пранцішу:
Пакажы левае плячо. Вось тут.
Пранціш нервова сарваў з сябе камзол, закасаў рукаў кашулі. На левай руцэ, вышэй локця, у яго праўда меўся невялікі шнар. Але хіба шляхціц баявыя адмеціны лічыць?