Эй, мужчына, уставай, каму гавару! На том свеце выспішся!
Ціха ты!цыкнула я на Гаркавага.
А што такое? Он аддыхаетя тожэ права імею!
Ой, Гаркавы, я б на тваім месце яму б не завідавала, сказала я, шчупая пульс. Мёртвы он
Мёртвы.
Глава ўтарая
Прэдстаўляеце себе нашу рэакцыю?
Вот толька што рабочы дзень кончыўся. Абычны дзень, какіх у жызні многа была і будзет. Мы з Гаркавым ужэ ў мыслях дома былі. (Дама ў нас разныя, еслі што, но каждаму ў такое ўрэмя вячэрняе дамой хочацца). Ну, можэт Гаркавы і не дома, а ў бутылке ўжо мыслямі быў, а я так даўно мячтала, как дамой прыеду і аддахну наканец. С абеда галава балела, настраеніе тожэ так сібе, на душэ аўгуст А дома харашо, і ўют, і спакойствіе. І вот на табе. Такое праішэствіе на маршруце. Толька што весь мір быў цібе знакомы і панятны, а тут за сякунду ўсё перавярнулась. Так ано ўсігда ў жызні бывае. І не будзет ана ўжэ прэжняй, жызнь эта. І не важна, што чалавек хацеў і к чаму стрэміўся Не хазяева мы нашай жызні. А думаем наіўна, што можам самі судзьбу сібе выбіраць.
Как эта мёртвы?
Гаркавы гразна мацюкнуўся і ажно рукаў назад закатаў.
Как-как? я прысела радам з эцім непадвіжным, ужэ астываюшчым, но ўсё яшчэ чалавечаскім целам. У прамом смысле слова.
І жалка мне была этага беднага пасажыра, і страшна, і гадка чуць-чуць, но пачэму-та, сама не знаю пачэму, і інцярэсна: што ж з ім случылась такое. Не кажды дзень людзі ў аўтобус жывымі садзяцца, а на канечную мёртвыя прыязджаюць. То есць цеарэцічаскі, канешна, усё можэт быць і нічога сьверхясцественнага тут нет. З любым можэт случыцца. Но тут Тут другой случай был. Я эта как-та сразу поняла. Какой-та ў этам усім чустваваўся цеатр. Нехарошы цеатр. Слішкам какой-та драмацічаскі.
Вабшчэ я к мёртвым нармальна атнашусь. Каб баяцца ілі там у обмарак падацьнет, такога са мной не бывала. Мне іх і да гэтага відзець прыхадзіласьза дзесяць лет да апісываемых сабыцій у меня цёця ўмярла. Ат рака. А яшчэ помню, как у моладасці дзедушку харанілі, как я яго ў лоб цалавала. Не хацела, а заставілі. Ілі вот у мужа майго, Толі, друг нядаўна ўмер, мы на похараны хадзілі. Касцюм яму купілі Мужу то есць, а не пакойніку. Гаварат, сэрца, но ясна ж, што ад пянства. Так што не магу сказаць, што я тагда ў аўтобусе так ужэ іспугалась. Мне кажэцца, тут многае ад васпітанія завісіт. Еслі з дзецтва відзіш і панімаеш, што есць у любой жызні начала, а есць канец, так і баяцца мерцвяцоў ня будзеш. Я сама не з Мінска, а з сельскай меснасці. Там к смерці нямнога папрошчэ атносяцца. Как гаварыцца, па-філасофскі. І эта харашо, я шчытаю. Палезна для нервнай сісцемы.
А вот Гаркавы, кагда я яму сказала, што пасажыр этат мёртвы, так сразу жэ пабляднеў, как дзеўка, і адвярнуўся. Плоха яму стала. Мужыкі, яны ўсе слабанервныя, дажа це, каторыя на від самыя мужаственныя. Гонару ў каждага многа, а как да дзела даходзіт, дык сразу глаза на мокрам месце. Мой Толя тожа такой Палец парэжэті ўсё: уміраюшчы лебедзь. Жэншчыны пакрэпчэ ў этам смысле будут. Такімі нас прырода саздала.
Рашыла я таго мёртвага мужыка асматрэць, пака не позна. Зачэм? Ну простаўдруг міліцыі панадабяцца патом асобыя прыметы. Мала лі што, в обшчэм. На ўсякі пажарны. Чуць-чуць заташніла мяне, гдзе-та ў раёне лёгкіх, вот здесь, но я сібя сразу ў чуўства прывяла. Сказала сібе: Так, Юреўна. Спакойна. Нічога ён табе ня здзелает. Проста мёртвы мужчына. Он і праўда прастой быў. Абычнае ліцо. На від лет пяцьдзісят. Адзет прылічна. Панятна, што рабацяшчы. Па чым панятна? Ды па ўсім. Па рукам, па кожэ, па адзеждзе. Выражэніе ліца не злое. Какой у чалавека харакцер, па ліцу сразу відна. А большэ нікакіх асобых прымет. Ну, пасівеўшы трохі, у рубашке і куртке летняй. Штаны пагладжаны. Вот так. Быў чалавекі нету. Такіх у Мінскубальшынство, а ў Завадском раёне вабшчэ кажды ўтарой. Неплахой, наверна, мужчына быў. Нармальны. Такога прымерна ціпа, какі тут я ўнутрана садрагнуласькак мой Толя. Нельзя так, канешна, думаць, кагда на пакойніка смотрыш, но іменна так я, дура, тагда і падумала. Каюсь. Но мысль жэ назад не заталкаеш.
У кармане курткі этага пакойніка штота ляжала. Я астарожна глянула: бутылка каньяка. Не дарагога. Недапітая. І целефон Ну, кашалёк, канешна. Жыроўка на кварціру, паспарт у абложке. Я жыроўку развярнула, паспарт палістала. Што яшчэ? Зажыгалка, а сігарэт няма. Ключы ад дома на бралку. Праязной.
Но самае інцярэснае была ня эта. А то, што ззадзі на затылке ў яго кроў была. Бальшая такая рана, но не такая, што кроў аж свішчэт, а такая, будта галавой ўдарыўся. Была і яшчэ адна падробнасць, на какую я сначала ўніманія не абраціла, но запомніла
Нада вадзіцелю сказаць,сказаў Гаркавы. З такой злобай, будта эта вадзіцель быў вінават, што мертвяца нам падбросіў.
Дык скажы. Што стаіш? І звані ў міліцыю!сказала я Гаркаваму, а ў самой у галаве какіе-та калёсікі закруцілісь.
Што-та тут не складывалась.
Пака міліцыя і скорая ехалі, мы з Гаркавым на лавачке на астаноўке сядзелі. Гаркавы ўсё ругаўся, усё мужыка таго жалеў, а я не слушала, я з мыслямі сабіралась. А вадзіцель возле аўтобуса стаў і курыў адну за другой. Можэт, у іх какіе-та свае суяверыя, я не знаю. Можэт, аўтобус, у каторам чалавек умер, у іх проклятым шчытаецца. Но с вадзіцелем гаварыць я пасцяснялась. Мінут чэрэз дваццаць міліцыя прыехала, мы ўсё расказалі, падпісалі. Панятна была, што прыдзёцца і дальшэ паказанія даваць, ані ж не адстанут Настраеніе ў мяне саўсем іспорцілась. Гаркавы з міліцанерамі разгавор завёў, такі ўжо умніка я збоку стаяла і прыслушывалась. Тожэ ж інцярэсна стала, што спецыялісты скажут. Но тут ждала мяне разачараваніе. Пачэму-та рашылі ані сразу, што мужчына этат напіўся, на астаноўке гдзе-та ўпаў, а патом у аўтобусе яшчэ дабавіў спіртногаі памёр у дароге ад палучэннай раны.
Но эта харашо, што я асталась. Патаму што ані целяфон этага бедалагі праверылі. Целефон, кстаці, быў какой-та странны. Залатога такога цвета. Будта бы жэнскі. Вот не знаю, пачэму, но мне так сразу паказалась.
Праверылі ані і пачэму-та развесялілісь. Как дзеці малыя. І нада жэ, у чом дзела была. На этам целефоне непрылічныя карцінкі былі. Парнаграфія ўсякая з голымі жэншчынамі. Сталі ані ўсе ўмесце рассматрываць. Адзін не выдзержаў і как заржэ. Как падростак, чэснае слова. Я на ніх как пасматрэлаштоб прыстыдзіцьдык ані сразу лыбіцца перасталі. Нельзя ж так пры мёртвым чалавеке сібя вясці. Што б ні случылась, нельзя. К смерці ўважэніе нада імець. Баяцца пакойнікаў не нада, а уважаць умершыхбудзь добр.
Ну, все с ним ясно. Веселый мужик был. Вот и довеселился,сказаў какой-та маладой міліцанер.
Я пахожую історыю слышаў,уставіў Гаркавы свае пяць капеек: вот жэ чалавек неугамонны. Аднаго мужыка МАЗам збіла на ўліцэ. Так он падняўся, у магазін пайшоў, пузыр узяў, выпіў з хлопцамі на скамейкеі патом ужэ, кагда дамой прышол, умер ад палучэнных траўм. Проста шок у чалавека вазнікает ад сільнай болі. Арганізм сначала паняць должан, што праізашло. А патом ужэ рашыць, к хірургу яму ілі праміком на тот свет.
Но ніхто Гаркавага ўжэ не слушаў. Мне тожэ міліцанерам пра сваі самненія расказаць хацелась, но я язык папрыдзяржала. Хто мяне слушаць будзет. Што я, следавацель?
Не ўсё тут так проста,сказала я Гаркаваму, кагда мы адні асталісь. Такую я патрэбнасць пачуствавала сваімі мыслямі падзяліцца, што не магла ўжэ проста малчаць.
Падаждзі, Юреўна, я мігам.
Гаркавы ў магазін збегаў, узяў бутылку чарніла і пачку вафляў, селі мы з ім у дворыку, падальшэ ад любапытных глаз, і тут я яму і расказала, што мяне смушчает. После двух глаткоў как-та і ў галаве праяснілась. Такое ашчушчэніе паявілась Уверэннасць какая-та ў сваёй праваце. Праўда, Гаркавы мяне на смех падняўшто ты, мол, панімаеш, нафантазіравала тут, усё ўрэмя ў цібя, Юреўна, какіе-та странныя ідзеі ў галаве. Аддыхаць цібе нада пабольшэ. Дзела ж прастое. На почве пянства чалавек пагіб. Можэт, падраўся перад эцім. Бытавой случай. Жалка мужыка, хоць он і ізврашчэнец. Наверна, сямейныя няўрадзіцы давялі. Шчаслівых мужчын цяпер пракцічаскі нету.
Вот мне расказвалі, што ў Германіі ў каждам аўтобусе відзеакамеры ўстаноўлены, задумчыва сказаў Гаркавы, дапівая бутылку. Там сразу пасматрэлі бы і сказалі: кагда ему паплахела і што праізашло. А ў нас толька ум паможэт і логіка. І логіка нам рускім языком гаварыт, што дзела яснае.