— Даўно, цётка, не бачыліся.
Так проста растлумачваюцца глыбокія пачуцці.
* * *
Пачаў падпісваць адрас у Казахстан i спыніўся — зноў успомніў спякотнае Сямірэчча, наш светлы, людны аўтобус i «Горныя вяршыні» — Гётэ, Лермантава, Абая.
He паўтару не толькі трэціх, Абаевых, слоў, але i музыкі яго — таксама. Аднак адчуваю яе, бачу вясёлага юнака, казахскага паэта, які, з мікрафонам у руцэ, стоячы плячыма да шафёра, спявае, i мужны голас яго, душа яго песні так добра спалучаецца з усім, што навокал, за вокнамі. I высмажаны сонцам стэп, i горныя вяршыні, што так па-новаму пераклікаюцца з тымі, якія натхнялі немца i рускага...
* * *
Пачуў, помніцца, у Балгарыі:
«Дома ён — значны пісьменнік». У сваёй краіне, у сваёй рэспубліцы, калі гаварыць пра нас, савецкіх. I гэта — вельмі нямала, калі паважаць свой народ.
* * *
«Вострасюжэтныя рэчы не варта апрацоўваць у дэталях: спяшаючыся за інтрыгай, чытач на хаду, а то i на бягу — не заўважае гэтага».
Падумаў так, чытаючы модны раман. Чужымі думкамі падумаў.
А потым успомніў, як я чытаў упершыню «Ідыёта»,— у паасобных месцах проста закрываючы далонню ніз старонкі, каб не спяшацца, не бегчы паверсе.
Займальнасць — хто ж яе будзе аспрэчваць?
Аднак,— i галоўнае ў гэтым,— «Ідыёта» мне ўжо тым часам хочацца перачытаць. I буду яго перачытваць, як перачытваў многае, не толькі ў Дастаеўскага. Гэтае шчасце прадчуваецца далёка наперад, i з такім прадчуваннем сапраўдныя кнігі згадваюцца з асаблівай павагай i цеплынёй.
Безліч таго, што «чытаецца лёгка, цікава», востры сюжэт, займальнасць, калі за імі нічога больш няма, забываецца — што адразу, а што спакваля, a ўжо каб перачытваць ix — ну, хіба толькі ад безвыходнай пустаты.
A перачытваючы сапраўднае, у настроі спакайнейшым, чым першы раз, не толькі яшчэ больш паглыбляешся ў галоўнае, але i ўдзячна заўважаеш дабротнасць (ці, можа, добрасумленнасць?) апрацоўкі ў дэталях, бачыш, як неабходна гэта для мастацтва, якое робіцца не на раз, не пад моду, a назаўсёды.
* * *
Успомніў расказ аднаго з бывалых дзядзькоў пра даўняе «увеселительное заведение» на ярмарцы. Балаган з шыльдай: «Вход и выход пять копеек». Заплаціў, увайшоў, выйшаў —усё. I скардзіцца няма на каго: толькі ж гэта на шыльдзе i напісана.
Пра займальнасць, калі яна — самамэта.
* * *
«Еш, дурань, бо то з макам!»
З мусу, па службе чытаючы мноства вершаванай прадукцыі, возьме часам ды ўспомніцца: