Ніколі не разуммеў, чаму золата, як і кветкі, залічваецца ў прыгожыя падарункі. Ніколі нікому не дарыў залатыя рэчы, бо яны ж каштуюць, як металалом. Лепш аддаць грошы ў канверце, чым пярсцёнак з дыяментам у каробачцы, падобнай да труны.
Мама, убачыўшы ў дзённіку “тройку” па беларускай мове, папрасіла паказаць сшыткі. Я спрабаваў апраўдацца, казаў, што забываюся пісаць пасля шыпячых “ы”, бо Ганна Іванаўна дыктуе “шіба” і “прішіваіт”. Прачытаўшы “кравец кроіт кровлю” і “шыбенік устаўляет шібу”, маці спачатку смяялася, а потым пайшла да суседзяў, іх сын вучыўся разам са мною…
Пасля восеньскіх вакацый у мяне пачаў выкладаць беларускую мову новы настаўнік.
Пётр Хведаравіч Бізун — чалавек немаладога веку, з лысай галавою і вялікімі натапыранымі вушамі. “За вочы”і за вушы школьнікі ахрысцілі яго Фантамасам. У адрозненне ад кінагероя, беларускі Фантамас быў незласлівы, ставіў толькі “чацьвёркі” і “пяцёркі”, а ў першы месяц знаёмства наогул нікога не выклікаў да дошкі, не прымушаў адказваць і нават пісаць. Фантамас чытаў. Прыходзіў, сядаў за стол, разгортваў таўсценны том і ўголас чытаў народныя казкі. А я глядзеў, як у такт чытанню пастуквае настаўніцкі чаравік. Пётр Хведаравіч Бізун пры ўсёй дабрыні быў яшчэ і чалавек няўважлівы, мой прыйсці ў розных чаравіках: адзін — чорны, другі — шэры. З яго смяяліся, кпілі, але яго любілі разам з казкамі, моваю і рознакаляровым абуткам.
Апошнім здарэннем, якое задала па беларускай мове Ганна Іванаўна Соладава, быо зрабіць указку. Калі пад час восеньскіх вакацый па расейскай мове пісалася сачыненне, па арыфметыцы рашаліся задачы і прыклады, ыдк да беларускай рабілася драўлянае сціло.
У вольныя тыдні я звычайна жыў у дзеда Броніка. У яго быў дагледжаны сад. Вось у тым садзе я і выбраў галінку на ігрушы. Дзед хрэзаў яе, зняў сучкі і кару, абстугаў так, што адзін канец стаў зусім танюткі, аскепкам шкла ён зрабіў галінку гладкай, нібыта касцяной, нацёр воскам і запаліраваў аксамітнай анучкаю.
Мая грушавая, бліскучая, трыццацісантыметровая ўказка атрымалася непараўнальнай.
Згледзеўшы на парце маю ўказку, Ганна Іванаўна ўзяла яе і, сказаўшы, што такім інстументам можна скалечыцца, паклала на свой настаўніцкі стол. Шкадоба, разгубленасць, адно цёмнае пачуццё, якое пазней пераплавілася ў помсту. Замест зробленай дзедам Бронікам указкі настаўніца дала пластмасавую палачку для лічэння, кароткую, з тупымі і тоўстымі канцамі. Выйшаўшы са школы, я выкінуў як ў дарожны вадасцёк.
Жаданне адпомсціць увасобілася нечакана…
Я стаяў каля настаўніцкага стала пад час пятнаццаціхвіліннага перапынку. Большасць аднакласнікаў яшчэ не вярнулася з буфета і сталовай. А хто папалуднаваў, сядзелі, уурыўшыся над падручнікамі, і паўтаралі зададзены верш. Указка ляжала на стале. Мая любімая, навошчаная, вострая ўказка прашаптала ціха, настойліва, загадна: “Вазмі мяне і пераламі напалам. Ты маеш поўнае права знішчыць мяне”. Але я баяўся нават дакрануцца да светлага прутка. Нехта абавязкова ўбачыць, як ламлю ўказку, пачуе трэск дрэва, раскажа настаўніцы, тая напіша заўвагу ў дзённік, мама пачне сварыцца… Больш за ўсё не хацелася, каб сварылася маці. Толькі мама не папракала, бо не даведалася, што я ўтварыў на вялікім перапынку, калі пабіліся мае аднакласнікі — Эдзік Эпштэйн і Кастусь Копцеў.
Копцеў — высокі, даўгарукі троечнік з важкімі кулакамі і перапэцканымі ў чрніла пальцамі. У той дзень Кастусь з’явіўся ў новенькіх акулярах. Яны не давалі Копцеву спакою Ён увесь час ці то здымаў іх, ці то праціраў хусцінкаю і зноў прыладжваў на пачырванелае пераноссе.
Эпштэйн — дробны яўрэй, з непаслухмянымі кудзерамі і бурштынавым рабаціннем на бяскроўным твары. Ён быў хранічным выдатнікам і лічыў, што мае права паўдзельнічаць у самых інтымных справах сваіх аднакласнікаў.
Эпштэйн падышоў да Копцева, які пагладжваў пластмасавую аправу і ўглядаўся ў падручнік праз круглыя шкельцы. “Дай глянуць”, — абчыпаная рабаціннем рука пацягнулася да акуляраў. “Адвалі, жыд!” — выбухнула ў паўпустым класе. Доўгі твар Эпшсэйна пачырванеў так, што зніклі рабацінкі. Эдзік абрынуў кулак на скронь крыўдзіцеля. Удар атрымаўся нямоцны, але трапны — новыя акуляры бразнуліся паміх партаў на падлогу.
Я не бачыў, як Эпштэйн растаптаў акуляры Копцева, бо займаўся іншым злом. Схапіў указку і ўсунуў у шчыліну паміж кантам настаўніцкага стала і вечкам парты. Тонкі дубчык я ўставіў да паловы і пераламаў, пакрыўджанае дзерава ашчэрылася стрэмкамі.
Бойка паміж Эпштэйнам і Копцевым набліжалася да завяршэння, Кастусь сядзеў на Эдзіку конна, абедзвюма рукамі сціскаў галаву і крычаў: “Здаешся?! Здаешся?!” Астатнія аднакласнікі паўзлазілі на парты і моўчкі чакалі канца бойкі. У маўклівым чаканні была старажытнарымская ўрачыстасць і жорсткасць. Ніхто не ўбачыў, калі пасярод класа ўзнікла Ганна Іванаўна, усе зрэагавалі толькі на словы “брыдка”, “недапушчальна” і “абуральна”. Настаўніца прымусіла Эпштэйна з Копцевым падняцца з падлогі, стаць каля дошкі і прасіць прабачэння. Копцеў з Эпштэйнам выбачаліся не олькі за растаптаныя акуляры, парваныя кашулі, падраны падручнік, але і за пераламаную ўказку.
Судзіць сябе не правамерна. Хопіць і таго, што сказаў — займаўся злом. Застаецца адно дадаць… Дзюбку зламанай указкі я забраў сабе. Пацямнелы пруток ігрушавай галіны дагэтульзахоўваецца ў маім стале разам з кавалачкам кары ад алатанавага дрэва, які прывёз вандроўны мастак з Італіі.
26.03.1993