Ганс зноў перайшоў на французскую. Хай бацькі Анет ведаюць усё, што ён збіраецца сказаць.
- Я б і цяпер з табою ажаніўся, толькі мне не дазволяць. Ты не думай, што ў мяне кішэні пустыя. Бацькі мае заможныя, і сям'я наша - у гарадку вядомая. Я самы старэйшы сын, і ты ніколі не будзеш у нястачы.
- Ты католік? - спыталася мадам Пер'е.
- Католік.
- Вось гэта добра.
- Там, дзе мы жывём, мясціна вельмі прыгожая і глеба ўрадлівая. Лепшага кутка не знойдзеш ад Мюнхена да Інсбрука. І куток свой. Мой дзед набыў яго пасля вайны сямідзесятага года. У нас і машына ёсць, і радыё, і тэлефон паставілі.
Анет павярнулася да бацькі.
- Ён надзіва тактоўны, гэты дурань, - сказала яна іранічна, потым, гледзячы Гансу ў вочы, дадала: - Безумоўна, мне там падрыхтавалі салодкае жыццё - мне, чужаземцы з прыгнечанай краіны, дый яшчэ з дзіцём, народжаным без шлюбу. Усё гэта гарантуе мне шчасце, так?
І тут упершыню загаварыў Пер'е, чалавек на словы вельмі скупы.
- І праўда, - паглядзеў ён на Ганса, - па-людску ты робіш, нічога не скажаш. Я сам на апошняй сусветнай лямку цягнуў, ведаю, як бывае. На вайне чалавек мяняецца. Такая ўжо натура, і нічога тут не зробіш. Але цяпер, калі сын наш забіты, у нас няма нікога, акрамя Анет. Мы не можам з ёю расстацца.
- Я ўжо думаў, што вам прыйдзецца цяжкавата. І вось што я вырашыў: я застаюся тут.
Анет спалохана зірнула на Ганса.
- Што ты хочаш гэтым сказаць? - спыталася мадам Пер'е.
- У мяне ёсць брат. Ён застанецца з бацькам, будзе дапамагаць. Месца тут мне падабаецца. Чалавек энергічны і з галавой можа зрабіць цацку з такой фермы, як ваша. Пасля вайны шмат немцаў асядуць у Францыі. Кажуць, што ў французаў зямлі надта многа, апрацоўваць яе няма каму. Я сам чуў пра гэта ад аднаго нашага лектара ў Суасоне. Ён казаў, што багата французскіх фермаў занепадаюць таму, што там няма каму працаваць.
Старыя пераглянуліся. Анет бачыла, што бацькі былі ўжо гатовыя пагадзіцца. Менавіта пра гэта яны і марылі з таго самага дня, як загінуў іх сын: ім патрэбен быў добры зяць, здаровы, дужы, каб было каму клапаціцца пра ферму, калі старыя ўжо не здолеюць гаспадаркі.
- Тады іншая справа, - сказала мадам Пер'е, - трэба добра падумаць.
- Змоўкніце, вы, - крыкнула Анет. Яна падалася наперад, вочы ў яе гарэлі, словы гэтыя яна кінула ў твар немцу. - У мяне ёсць жаніх, настаўнік, ён выкладаў у тым самым горадзе, дзе і я. Пасля вайны мы збіраемся пажаніцца. Ён не такі дужы і не прыгожы, як ты. Ён невысокі і вузкаплечы. Яго прыгажосць - яго розум, які адбіваецца на ягоным твары, і ўся сіла яго - сіла душэўнай велічы. Ён не варвар, ён культурны чалавек, за яго плячыма тысячы гадоў цывілізацыі. Я кахаю яго. Кахаю ўсёй сваёй душой.
Ганс засмуціўся. Ён і не думаў ніколі, што Анет можа кахаць каго-небудзь яшчэ.
- Дзе ён цяпер?
- А ты не здагадваешся, дзе ён можа быць. У Германіі, у палоне, памірае з голаду. А вы тут жывяце прыпяваючы. Колькі разоў мне яшчэ паўтараць, што ты брыдкі, агідны чалавек? Няўжо ты думаеш, я магу ўсё забыць? Ніколі - чуеш? Ты хочаш загладзіць віну? Ты дурань. - Яна адкінула галаву, зірнула вачыма, поўнымі нясцерпнай тугі. - Ты зняславіў мяне. Але ён даруе мне, у яго добрая душа. Я толькі баюся, а што, калі ён некалі падумае, што, можа, ты ўзяў мяне не сілай, што я аддалася за гэты сыр, масла, за шаўковыя панчохі. Я была б не адзіная, такія ёсць. Якое ж тады будзе ў нас жыццё? Паміж намі застанецца дзіця, дзіця, прыжытае ад немца. Тваё дзіця, такое ж вялікае і бялявае, такое ж сінявокае, як і ты. О божа літасцівы, за што ты мяне так пакараў?!
Яна выбегла з кухні. Нейкі час усе трое, што засталіся, маўчалі. Ганс пустымі вачыма глядзеў на бутэльку шампанскага. Потым глыбока ўздыхнуў, устаў і пайшоў да дзвярэй. Мадам Пер'е хуценька падхапілася і кінулася за ім.
- Ты не схлусіў, што ажэнішся з ёю? - спыталася яна ціха.