Пасля я пайду з жыцця. Не буду расказваць як — нашто? Падрабязнасці гэтага дзеяння будуць тут недарэчныя і, мажліва, балючыя табе нават цяпер, калі прайшло ўжо столькі гадоў.
Галоўнае тое, што мне ўдалося адарваць цябе ад мяне і зрабіць гэта, не ранячы цябе, а асцярожна і ласкава: я хачу жыць і пасля маёй смерці, каб падтрымліваць цябе. Разрыву не будзе, ты з тваёй чуллівасцю, магчыма, і не перанёс бы яго. Я буду вяртацца да цябе — не надта часта і не надта рэдка, каб вобраз мой сцёрся патроху ў тваёй памяці, а сэрца не пакутавала залішне. А калі раскажу табе ўсю праўду, пройдзе досыць шмат гадоў, каб ты не змог зразумець, што магла б азначаць для цябе мая смерць у свой час.
О мой маленькі Луі, мне здаецца, што ёсць усё роўна як нейкі цуд у нашай апошняй размове. Сёння, калі мы гаворым так ціха, так далёка адно ад аднаго — бо жыву я ўжо толькі ў табе, а ты памятаеш адно, што некалі я была, — значэнне слова «цяпер» для тае, што піша яго і шэпча, зусім іншае, чым для таго, хто будзе чытаць гэтае слова і ціха яго прамаўляць.
Цяпер, пераадолеўшы такую велізарную адлегласць у часе, пераадолеўшы вечнасць — няхай гэта і здаецца табе цяпер недарэчным, — я цалую цябе па-сапраўднаму, а пасля... спыняюся. Бо не асмельваюся, не асмельваюся праз страх, што буду сумнай, а значыць, злой, не асмельваюся, бо не рашаюся прызнацца табе ў тых салодкіх марах, якія прыходзяць, калі каханне такое вялікае, а пяшчота такая бясконцая...
Ці мог хто калі падумаць, што кароль Базаніі зменіць свой трон на канапу нейкай танцоўшчыцы, стане простым герцагам Раулем, адрачэцца ад сваёй радзімы і пераедзе да нас на сталае жыхарства?! Ці хто калі гадаў, што звычайны анучнік Сільвен Матуар зойме месца першага асенізатара сталіцы?! Між тым яго «фабрыка» штодня на досвітку выплёўвае добрых шэсцьдзесят цыстэрнаў. Яму належыць асноўная частка самай урадлівай зямлі, што прылягае да паўночнай часткі горада. Цвёрда стаіць на нагах чалавек і ўсё спадзяецца, што жонка вось-вось падорыць яму сына...
А нарадзілася дачка. Не любіў Матуар марнатраўства і таму не спяшаўся з хрэсьбінамі: а раптам дзіця не выжыве?! Ды прыйшоў дзень, калі ўсе сумненні развеяліся, і грымнула свята. Пад строгім наглядам нянечкі госці перадавалі з рук у рукі дзіця і ў адзін голас паўтаралі, што яно — выліты бацька. Асабняк асенізатара гудзеў, як разбуджаны вулей. І ў гэтым тлуме невядома для каго сціпла гучаў канцэрт для струннага аркестра, які наўрад ці пачула б самае чуйнае вуха. Пакоі былі ўпрыгожаныя ў стылі канца мінулага стагоддзя. На блакітных мазаічных сценах віднеліся райскія птушкі і мажныя чырванашчокія багіні. У глыбіні залы тулілася група музыкантаў. Усе яны былі ў парыках. Перад кожным стаяў невялікі столік, на якім ляжалі ноты і гарэлі высокія свечкі. Музыканты няўцямна ўглядаліся ў гэты натоўп пажыральнікаў цукерак і пячэння, нібы спрабавалі зразумець, каму і навошта патрэбна музыка ў такім шуме, калі нават не чуваць, што іграе сусед. Віяланчэліст недаўменна паціснуў плячыма і, пэўна, даў прастор сваёй фантазіі, утаропіўшыся ў ладныя ножкі маладой служанкі, якая падышла, каб замяніць свечкі...
Матуар важна хадзіў ад адной групы гасцей да другой, з кожным вітаючыся за руку. Вось ён паляпаў па плячы дэпутата парламента, вось падаў руку пастару, вось працягнуў кілішак міністру культуры, а той выпіў яго, стоячы на пальчыках...
Да ўсёй гамы пахаў жаночай парфумы ўдала дамешваўся тытунёвы дым, які клубамі віўся пад столлю і ад якога, здавалася, варушыліся крышталікі люстры...
— Што ж гэта ён вытварае? — незадаволена прамармытаў Матуар.
— Супакойся, дарагі, — сказала жонка і шумна высмаркалася. — Я табе гаварыла, што з такім чалавекам мець справу рызыкоўна. Не наш гэта чалавек...
Сільвен Матуар адпусціў жонку патанцаваць. Яе запрасіў адзін багатыр, які праславіўся тым, што нажыў свой капітал на вырабе і продажы коркаў.
— Ну, як маюцца вашы корачкі? — нявінна запыталася мадам Матуар.
— Ды як? Трымаюцца, плаваюць, іх, брат, не ўтопіш, — тонка адказаў магнат. — Але дзе ж гэты хвалёны герцаг Рауль? Вы ж так абяцалі...
— Хутка прыедзе. Што зробіш, калі ён такі заняты...
Не цярпелася і гаспадару. Урэшце ён не вытрымаў, сам пабег у прыхожую, дзе таптаўся даўганогі, як бусел, лакей:
— Ну што, не прыехаў?
— Не, пакуль што няма, — сумна адказаў лакей.
І ў гэты момант у прыхожую ўляцеў спацелы слуга, які падтрымліваў сувязь паміж гаспадаром і паліцэйскімі (атрад паліцыі нанялі спецыяльна, каб забяспечыць у двары парадак пры з'яўленні герцага).
— Прыехаў! Толькі што з'явіўся! А ў машыне, каб вы толькі бачылі, можа, з дзесятак малюсенькіх сабачак!.. — шчабятаў слуга.
— Ён! Гэта ён! — узрадаваўся Матуар і моцна сціснуў слугу за плечы. — А герцагіню ты бачыў?
— А як жа! Курыць сабе цыгару...
— Так, так! Цудоўненька! Ну, тады хутчэй нацягвай пальчаткі!