Браце мой, цi ж гэта не лiха - войны i бiтвы? Аднак гэтае лiха патрэбнае, як патрэбныя зайздрасць i недавер, i паклёп памiж тваiмi цнотамi.
Зiрнi, - як кожная цнота прагне найвышэйшага: яна патрабуе ўсяго твайго духу, каб ён стаў яе вешчуном, яна хоча ўсёй тваёй сiлы
ў гневе, любовi, нянавiсцi.
Кожная цнота раўнiвая, а рэўнасць - жахлiвая рэч. I цноты могуць гiнуць ад рэўнасцi.
Ахоплены яе полымем, нiбы скарпiён, цаляе ў сябе сваiм джалам.
О, браце мой, цi ж ты не бачыў, як цнота кляне i джалiць сябе?
Чалавек - гэта нешта, што трэба адолець: i таму ты павiнен любiць свае цноты, бо праз iх ты загiнеш...
Пра бледнага злачынцу
Вы не хочаце забiваць, пакуль жывёла не стане на каленi, вы, суддзi i ахвярныя разнiкi? Бачыце, бледны злачынец кiўнуў: у вачах у яго вялiкая пагарда.
"Маё "Я" - нешта, што трэба адолець: маё "Я" - прычына вялiкай пагарды да чалавека", - кажуць вочы ягоныя.
Тое, што ён сам судзiў сябе, было ў яго найвялiкшай хвiлiнай: не дацца ж упасцi ў Нiжэйшасць таму, хто ўзвысiўся!
Няма iншага збавення, акрамя хуткай смерцi таму, хто так пакутуе ад самога сябе.
Суддзi, са спагады павiнны вы забiваць, а не з помсты i, забiваючы, думаць, каб жыццё апраўдала вас!
Мала толькi замiрыцца з тым, каго вы караеце смерцю. Хай будзе ваш смутак любоўю да Звышчалавека: так апраўдаеце вы працяг вашага жыцця!
"Вораг", - павiнны сказаць вы, а не "лiхадзей"; "хворы", - павiнны сказаць вы, а не "мярзотнiк"; "шаленец", - павiнны сказаць вы, а не "грэшнiк".
А ты, акрываўлены суддзя, калi б ты надумаў уголас выказаць тое, што ўчынiў ужо ў думках, кожны закрычаў бы: "Далоў гэты бруд i ядавiтага гада!"
Але адно - думка, але другое - учынак, але трэцяе - вобраз учынку. Памiж iмi не круцiцца кола прычыны.
Нейкi вобраз зрабiў бледным гэтага бледнага чалавека. Ён быў нароўнi з учынкам сваiм, учыняючы яго; але ўчынiўшы, не вынес вобраза ўчынку свайго.
З гэтага часу толькi злачынцу, якi ўчынiў злачынства, пачаў ён бачыць у сабе. Шаленствам я называю гэта: выключэнне зрабiлася ў яго сутнасцю.
Праведзеная рыса зачароўвае курыцу; удар, якi ён нанёс, зачараваў яго бедны розум. Шаленствам пасля ўчынку я называю гэта.
Слухайце, суддзi! Ёсць яшчэ й iншае шаленства - гэта шаленства перад учынкам. Не, зусiм не дастаткова глыбока ўпаўзлi вы ў гэтую душу!
Так кажа акрываўлены суддзя: "Навошта забiў гэты злачынец? Ён хацеў абрабаваць!" А я вам кажу: душа ягоная прагнула крывi, а не рабунку: ён прагнуў шчасця нажа!
Але слабы розум не ўмясцiў у сабе гэтага шаленства i пераканаў яго. "Ах, няма ладу што - кроў! - казаў ягоны розум, - прынамсi, можна шчэ i абабраць! Адпомсцiць!"
I паслухаўся ён свайго слабога розуму i яго развагаў, свiнцом яны леглi на плечы ягоныя, i вось, забiваючы, ён яшчэ й абабраў. Бо яму не хацелася, каб было брыдка за сваё шаленства.
Цяпер свiнцовым цяжарам ляжыць на iм вiна, а яго розум зноў нерухомы, спаралiзаваны i цяжкi.
Калi б толькi ён мог страсянуць галавой, скiнуў бы той цяжар; бо хто яшчэ можа страсянуць галавой?
Што ж такое гэты чалавек? Куча хваробаў, якiя праз ягоны дух лезуць у свет, - там яны хочуць знайсцi сваю здабычу.
Што ж такое гэты чалавек? Клубок ядавiтых гадзюк, якiя заўсёды ў разладзе памiж сабою, i вось яны распаўзаюцца па свеце, шукаючы спажывы.
Зiрнiце на гэта гаротнае цела! Тое, па чым яно ныла i ад таго пакутавала, гэтая нiкчэмная душа спрабавала растлумачыць; i яна тлумачыла гэта як радасць забойства, як жаданне зведаць шчасце нажа.
На тых, хто сёння нядужы, нападае лiха, слушней, - тое, што сёння лiчыцца лiхам: i вось - гэтыя спрагненыя самi спрабуюць зрабiць, каб балела, i пры гэтым праз тое самае, ад чаго iм якраз i балiць. Але былi i iншыя часы, i iншае дабро й лiха.
Калiсьцi лiхам былi паняверка i воля да Самасцi. Ерэтыкамi i чарадзеямi рабiлiся нямоглыя, як чарадзеi i ерэтыкi, цярпелi яны i хацелi iншых увесцi ў цярпеннi.
Але гэта не на вашыя вушы, бо супярэчыць таму, чаму вучаць вас "добрыя", кажаце вы мне. Але што мне да вашых "добрых"!
Шмат што ў iх гiдзiць мяне, i, што праўда, не iхняе лiха. Алё мне хацелася б, каб шал захапiў iх i каб загiнулi яны, як гэты бледны злачынец!
Праўда, хацеў бы я, каб iх шаленства называлася iсцiнай, альбо вернасцю, альбо справядлiвасцю; але ў iх ёсць "цнота", каб жыць доўга ў жалю вартай самазадаволенасцi.
Я - парэнча моста над бурлiвым патокам: трымайся за мяне, хто можа трымацца! А за кульбаку я вам не буду.
Так сказаў Заратустра.
Пра чытанне i пiсанне
З усяго напiсанага я люблю толькi тое, што напiсана сваёй крывёю. Пiшы крывёю, i ты будзеш ведаць, што кроў - гэта дух.
Нялёгка зразумець чужую кроў; я ненавiджу тых, хто чытае з нуды.
Хто ведае чытача, той ужо не працуе дзеля яго. Яшчэ адно стагоддзе чытачоў - i сам дух прасмердне.
Тое, што кожны бярэцца вучыцца чытаць, надоўга псуе не толькi напiсанае, але i самую думку.
Калiсьцi дух быў Богам, потым зрабiўся
чалавекам, а сёння - увогуле робiцца чэрняю.
Хто пiша крывёю i прыпавесцямi, той хоча, каб яго не чыталi, а вучылi на памяць.
У гарах сама кароткая дарога з вяршынi на вяршыню, але на гэта патрэбны доўгiя ногi. Прыпавесцi - тыя самыя вяршынi; а тыя, каму яны напiсаны, павiнны быць высокiя i вынёслыя.