Оннуктан биһигини таҥара быыһаатын Сэмэн Уйбаанабыс, син эмиэ ытырыктата санаан, саҥа аллайара.
Бу кэпсэтии кэнниттэн Маайа эргэ тахсарын туһунан дьоно өр соҕус тугу да саҥарбакка сылдьыбыттара. Маайа ол курдук олорон сүүрбэ үс сааһын туолбута, уруккутунааҕар өссө ордук төлөһүйбүтэ.
Биир күн Тааһаҕар кинээһин кэргэнэ Алааппыйа эмээхсин, күүлэйдии кэлэ сылдьан Маайаны көрөн олорон, Ылдьаанаҕа эппитэ:
Биһиги да Маайабыт аатырдар Суоһалдьыйа Толбонноохторуттан итэҕэһэ суох үчүгэй дьүһүннээх кыыс буолбут дии.
Аньыы даҕаны, Алааппыйа, бэйэҥ бэйэҕинэн тугуҥ саҥатай? диэн Ылдьаана сапсыйан кэбиспитэ.
Маайа ол кэнниттэн Суоһалдьыйа Толбонноох диэн кимин, кини аатын ааттыыры тоҕо аньыыргыылларын ыйыталаһа сатаан кэбиспитэ да, ийэтэ тугу да кэпсээбэтэҕэ. Ол иһин дьиктиргээн, Маайа Сүөкүлэ кыыстан ыйыппыта. Сүөкүлэ ол Суоһалдьыйа Толбонноох туһунан элбэҕи билэр эбит этэ. Кини, ким да истибэтинэн, бэрт сэрэҕинэн Маайаҕа бу курдук сэһэргээбитэ:
Былыр Үөһээ Боотулу нэһилиэгэр Суоһалдьыйа Толбонноох диэн кэпсээҥҥэ киирбит кырасыабай кыыс баара эбитэ үһү. Кыыс дьоно син сэнэх, орто баай соҕус ыал эбиттэр. Уһук Уйбаан диэн кыра эрдэҕиттэн кинилэргэ үлэлиир биир хамначчыттаахтар эбит. Кыыстара, Суоһалдьыйа Толбонноох, ол уолу таптаан, төһө да баай-мааны ыал оҕолоро ыйыттара сатаабыттарын үрдүнэн, эргэ тахсыбатах, сирэр эрэ аакка олорбут.
Арай биирдэ Сунтаар улууһунааҕы Хочо нэһилиэгиттэн баай киһи уолунаан кыыс көрө кэлбиттэр. Ол уол ыйыттарбытыгар туох диирин истээри, ийэлээх аҕата кыыстарын хаппахчытыгар киирбиттэр. Суоһалдьыйа Толбонноох бу кэлбит дьону халыыма ыараханынан чаҕытарга санаммыт.
Баайдарынан алыс өҥнөр дьон кэлбиттэр, диэбит Суоһалдьыйа Толбонноох дьоно ыйыппыттарыгар. Оччо баай буоллахтарына, аны уон хонугунан хоонньоһуннара уолларын аҕаллыннар.
Хайа, чыычаахпыт оҕото-о, ол аата сөбүлүүр буоллаҕыҥ дии?! диэн кыыс дьоно үөрэ түспүттэр.
Аҥаардастыы мин сирэ олорор эрэ ааттаахпын. Билигин бэйэлэрэ сөбүлэһиэхтэрэ суоҕа.
Хайдах?.. Сөбүлээн, оттон, ыйыттарар буоллахтара дии, дэһэллэр дьоно.
Тахсаҥҥыт этиҥ, уолларын миигин кытта хоонньоһуннара аҕалалларыгар, бэйэлэрин сэргэлэриттэн биһиги сэргэбитигэр диэри аттарын уҥа илин атаҕа үктэннэҕин аайы биирдии үрүҥ көмүс манньыаты ууран истиннэр. Ону сөбүлээбэт, ыарырҕатар буоллахтарына, биитэр онуоха үптэрэ-харчылара тиийбэт буоллаҕына, чэпчэки сыаналаах кыыһы кэргэн кэпсэттиннэр.
Дьоно тахсан, уоллаах киһиэхэ кыыстара туох диэбитин барытын кэпсээн биэрэллэр. Суоһалдьыйа Толбонноох бу дьон сөбүлэһиэхтэрэ суоҕа, олус ыарахан диэхтэрэ диэн бөҕөтүк сананан, кинилэр туох дииллэрин таалан, иһиллээн олорбут.
Маҥнай утаа уоллаах киһи, дөйбүт дуу, харбыт дуу курдук, бэрт өр туох да саҥа таһаарбатах. Уолун көрбүтэ, уола: «Сөбүлэс», диэн көрдөһөрдүү туттар-хаптар, көрөр-истэр эбит. Ол курдук өр соҕус олорбохтоон баран, уоллаах киһи көхсүн этиппит:
Ол аата ыал устун барар дьон буоллахпыт дии Эттэҕэ баҕас ыараханын.
Оҕобут бэйэтэ быспыт сыаната Биһиги тугун билиэхпитий?.. диир Суоһалдьыйа Толбонноох аҕата.
Бэйи, тохтуу түһүҥ. Биһиги оҕобунаан тахсан сүбэлэһэн киириэхпит.
Суоһалдьыйа Толбонноох уйатыгар уу киирэр. Кини аҕыйах хонуктааҕыта Уһук Уйбааҥҥа тылын биэрэн турардааҕа: «Өллөхпүтүнэ эрэ арахсыахпыт!» диэн андаҕайсыбыттара. Өскөтө ити дьон сөбүлэстэхтэринэ, дьэ иэдээн Хайдах буолуох бэйэтэй?..
Утаакы соҕус буолан баран, оҕотугар кэргэн кэпсэтэ кэлбит киһи киирэр, көхсүн этитэр, кэтэҕин тарбанар. «Ыарахан» диэри гынар буоллаҕа», дии санаан Суоһалдьыйа Толбонноох үөһэ тыынан ылар. Уоллаах киһи дьэ бэркэ диэн ыараан, оҥостон олорон эппит:
Төһө да сыанаҕыт ыараханын иһин, мин оҕом таптыы көрбүтэ оччо Быстыахпыт дуо, баайбытын барытын да манньыат оҥорон туран, сөпсөһөргө тиийэбит
Суоһалдьыйа Толбонноох сүрэҕэ тохтуурга, хараҕа хараҥарарга дылы буолбут, төбөтүн хам туттан, оронугар умса түспүт.
Онтон кыыстаах уолу хоонньоһуннартыыр үлэхтээх күннэрэ дьэ бу тиийэн кэлэр. Кыыс дьонуттан икки кураанах бэрэмэдэй төргүүлээх дьон Сунтаар улууһугар, Хочо нэһилиэгэр бараллар. Кинилэр ат хас олугун аайы биирдии манньыаты ааҕан ылан иһиэхтээхтэрэ. Баҕар, биир эмэ манньыат тиийиэ суоҕа, оччоҕо кыккыраччы аккаастыам диэн Суоһалдьыйа Толбонноох иһигэр эрэнэ саныыра. Ат олугун аахса, кини тапталлааҕа Уһук Уйбаан барсыбыта. Кини, биир олугу алҕаһыан кэриэтэ, баһа быстыа! Уһун суол устатын тухары, анараа дьон манньыаттара бүттэр ханнык диэн, сордоох кэтэспитин эриэхсит! Суох, манньыаттара бүтүөх бэйэлээх буолуо дуо?! Суоһалдьыйа Толбонноох дьиэтин сэргэтигэр тиийэ лоп-бааччы ууран биэрэллэр. Уһук Уйбаан ыксаан, тэлгэһэ иһигэр киирбиттэрин кэннэ, ат сиргэнэн туора ойбутугар алта үктэли аахсаары айдаарар. Ойох ыла кэлбит уол, бу киһи Суоһалдьыйа Толбоннооххо туох эрэ истиҥ сыһыаннааҕын өйдөөн, куһаҕан баҕайытык көрбөхтөөн баран, сиэбиттэн биир ытыс манньыаты таһааран:
Мэ, ылан абыран! диэн баран Уһук Уйбаан сирэйигэр ыһар.
Бу самаан сайын барахсан саамай үгэнэ, от-мас сэбирдэҕэ-мутукчата ситэн, сэлиик ат сиэлин курдук, намылыйан турар кэмэ эбит. Уруу-оонньуу буоларын дьон истэ охсубуттар, чугастааҕылар сатыы, ыраах олорооччулар аттанан-атыырданан тоҕуоруспуттар.
Икки баайтаһын ынаҕы, үс кур оҕуһу өлөрөн, ыһыах-уруу тэрийбиттэр. Онно бүтүн икки Боотулу дьоно, үс улуус үтүөлэрэ мустан аһаабыттар-сиэбиттэр, үҥкүүлээбиттэр, оонньообуттар.
Үгэс быһыытынан, кыыстаах уолга сөрүүн хоско орон оҥорон биэрбиттэр.
Көр-нар күнүстэри-түүннэри үргүлдьү буолбут. Ырыаһыттар ыллаабыттар, олоҥхоһуттар олоҥхолообуттар. Ол көр-нар ортотугар, түүн оройо лаппа ааспытын кэннэ, күтүөт уол тахсан үҥкүүлүү сылдьар дьоҥҥо кэлэр. Үҥкүүлэһэр киһилии, дьону кытта сиэттиһэр. Үҥкүү тылын этэ сылдьар киһиэхэ: «Бэйи, эн тохтоо эрэ, мин дойдубар-сирбэр эрдэхпинэ үҥкүү тылын этэр буоларым», диир. Саатар эрэ буоллаҕа дии! Күтүөт киһи тыла төһө ууһун, куолаһа төһө чуорун истээри, урууга мустубут дьон барыта түһүлгэҕэ тоҕуоруһаллар. Түөлбэ күөл саҕа түһүлгэ кэҥээн тэнийэр. Күтүөт киһи куолаһын оҥостон, икки-үс хаамыыга саҥата суох хоҥкулдьуйан баран, дьэ, маннык диэн саҕалаабыт:
Күтүөт киһилэрэ, Суоһалдьыйа Толбоннооҕу кыыс диэн хоонньоспута дьахтар буолбутун хоһуйан, үҥкүү тыла оҥорон туойан барбыт. Маҥнай утаа дьон, өйдөөбөккө, кини тылын үтүктэн ыллаһан иһэннэр, кэлин дьэ өйдөөн биирдии-биирдии, онтон бөлөх-бөлөх үҥкүү түһүлгэтиттэн тахсан, тарҕаһан барбыттар. Ол икки ардыгар тус арҕааттан хара былыт өрүкүйэн тахсыбыт. Этиҥ эппит, сыыһы-буору өрө ытыйан, сүр күүстээх тыал түспүт. Чугас дьиэлээхтэр дьиэлэригэр тэскилээбиттэр, ыраахтан сылдьааччылар дьиэҕэ киирэн хорҕойбуттар. Дьон сирэйдэрин таба көрсүбэт буола сааппыттар.
Ол тыал, этиҥ ортотугар, Суоһалдьыйа Толбонноох ыҥыртарар диэн, Уһук Уйбааны көрдүү сатаабыттар да, хантан да булбатахтар. Сотору халлаан хайа барарга дылы буолбут. Этиҥнээх ардах, ыаҕастаах ууну таҥнары сүөкээн эрэр курдук, куккураччы кутан барбыт. Суоһалдьыйа Толбонноох сытар хоһун түннүгүн утары турар чаллах тииккэ этиҥ сааллыбыт. Кыыс, часкыйа түһээт, таһырдьа ыстаммыт. Ону ким да өйдөөн көрбөтөх. Ардах астыбытын кэннэ, сүтүктээн, көрдүү тахсыбыттар. Суоһалдьыйа Толбонноох, дьиэтин аттыгар тиит мутугар ыйанан, өлөн хаалбытын булбуттар. Күтүөт киһи кыыһы хоһуйан үҥкүү тылын эппитин кэмсинэн, үс хонук устата Суоһалдьыйа Толбонноох өлүгүттэн арахпакка, ытыы-ытыы төбөтүгэр күлү таптаммыта үһү. Онтон