Сарсыарда туран Дарыбыан кулуба булгуччу аккаастаан тиэрэ түһэн кэбиспит. Сааты-сууту кытта Мэхээлэ дойдутугар төннүбүт. Дарыбыан кулуба күтүөтү сирбит төрүөтүн дириҥ кистэлэҥ сураҕа кэмниэ кэнэҕэс биллибит. Үс суолунан сирбит эбит: хараҕа олоҕо суох дьэргэлдьигэс, саҥата астыга суох дьабдьыгырас уонна, собулҕаны тоҥсуйар суорга дылы, собону көхсүттэн сиир. Бары билгэтиттэн көрдөххө: дьоло суох киһи буолсу.
Онтон ыла Мэхээлэ дьоло суох киһинэн ааттанар.
Хаартыга балыйсан баран, кини омун муҥутаан, урут охсор. Мөлтөҕө бэрт, хотторуулаах мэлдьи кини. Киһи анныгар сытан мөхсөн булумахтана-булумахтана: «Турдарбын эрэ сэрэн!» диир. Анарааҥҥы киһи турдаҕына, Мэхээлэ өрө хатаастан турар да, эмиэ охсуһан кулупаайдаспытынан барар. Эмиэ аллара буолар, эмиэ: «Турдарбын эрэ сэрэн!» дии-дии, мөхсөн булумахтанар.
Кырдьаҕастар баалларыгар Мэхээлэ хаартылыыр сирин чуҥнуу киһи барар. Атын сүүйтэрэрэ ыкса чугаһаабыт буоллаҕына, хаартылаах дьиэ таһыттан аты күрэтэн кэлэллэр. Кимиэхэ сүүйтэрэн эрэрэ эмиэ быһаарыллар. Дэлэ киһи эккирэтэн кэлэн сүүйүүтүн ылан барбат кырдьаҕастара! Ол быыһыгар мүччү туттаран сүүйтэрэ охсор.
Кырдьаҕастар өлбүттэрин кэннэ дьэ көҥүл барда. Ойоҕо Өрүүнэ намыһах уҥуохтаах, мылаарыйбыт суон дьахтар үчүгэй майгыннаах. Кини төгүрүк сирэйин мытырыччы туттан, харахтарын кыараҕастык быһыччы көрөн баран, үксүтэр күлэн быыһыгырыы сылдьар. Мэхээлэ олус сүүйтэрдэҕинэ Өрүүнэ эмиэ оонньуур. Иккиэн сүүйтэрэллэр. Өрүүнэ этиспэт, кыыһырдаҕына дьэ ордук саҥарбат буолар, уһун уктаах тимир хамсаҕа табах тардан сүр наҕыллык унаарытара эрэ арыый түргэтиир. Ол эрээри, кини күүстээх, баламат. Мэхээлэ хас эмэ хонукка хаартылаан, сүөһүтүн бастыҥын толоонтон туттаран ыла-ыла, дэлби сүүйтэрэн баран илистэн, салбаҕыран кэлэр. Хотун түҥнэри хайыспытынан табах тардан унаарытар, кини кэлбитигэр кыһаммат. Мэхээлэ сыгынньахтанан баран, табахтаары, кураанахтаммыта ырааппыт саппыйатын тэбии сатыы турар.
Дьиэ иһэ чуҥкунуу чуумпурар.
Онтон хотун туран чэй тардаары остуолга чааскылары уурталыыр. Ол сылдьан эрин аттынан ааһан иһэн, сүр хатаннык «Ньаах!» диэн часкыйа түһэр да, харытын таһынан эрин ороҥҥо тиэрэ хаһыйан ааһар.
Һок! Иирдэ дуу! диэн Мэхээлэ дьардьыгыныы түһэр уонна сибилигин туран өлөрсүөхтүү кырыктаахтык көрөн-истэн сирэйиттэн-хараҕыттан уот сардыргыы олорор.
Этиһии суох.
Хотун иккис кэлиитигэр табахтаах саппыйаны остуолга элитэн ааһар. Киһиэхэ кыыһырар, киһини сынньар сөп. Оттон табаҕа суоҕун билэн баран, табах биэрбэт олус сүрэ бэрт! Табахтаах саппыйаны көрөөт, Мэхээлэ тута сымныыр. Буруйдаммыт оҕолуу сурдурҕаан туран, ыраахтан уунан, тарбаҕын төбөтүнэн саппыйаны аргыый соһо тардан ылар.
Иирээн итинэн бүтэр.
Атыырын, икки биэтин, ат соноҕоһун Мэхээлэ сайыҥҥы биир кылгас түүҥҥэ сүүйтэрэн, сылгы аатыттан «ытыһын соттон» турбута. Кыратык кубарыйбыт уонна өкчөччү туттан баран тулатын көрүммэхтээн эргичиҥниирэ өссө түргэтээбит этэ.
«Лэппиэскэни уокка ититэн баран арыыны сотон ньалҕарытан сиир барыыстаах. Кыраны сиигин да, арыы амтана син баар», диир. От үлэтигэр ол ньыматын туттар.
Лэглээриннэр хас да сайын кинилэргэ ынахсыт буоллулар. Хаһааммыт арыылара биир күһүн уонча муунта итэҕэстийдэ. Мэхээлэ кыратык да иэс көһүппэт киһи буолла, кыыһыран өрө күүдэпчилэнэ түстэ:
Мин киһиэхэ арыы иэс күүтэр баайдаах киһи буолбатахпын! Бүтүн сайыны быһа хаһааммат диэн тугуй! Арыыны аҕалыҥ, ылбакка эрэ барыам суоҕа!
Булан төлүөхпүт этэ. Ханна күрүөхтэрэ диэтэххиний? Оҕолуун-уруулуун аһыыр буоллахпыт дии. Ситэ хаһаамматах буруйдаах киһи Сөдүөччүйэ эйэлээхтик кэпсэтэ сатаата.
Дьөгүөрдээн саҥата суох, төҥкөйөн олордо.
Эн оҕоҥ-урууҥ миэхэ наадата суох. Аҕал, арыыны! Бу дьахтары көрүҥ!
«Оҕотун-уруутун» аанньа ахтыбатаҕыттан уонна «дьахтар» диэбититтэн өһүргэнэн биирдэрэ харса суоҕар түстэ. Харыс уһун быһаҕы сулбу тардан ылан, сибилигин ыйаан уурталаабыт арыылартан биирдэрин хас да сиринэн батарыта анньан баран хайа олуйан кэбистэ. Мэхээлэ хайыан билбэккэ, «һок-һок-һок!» диэмэхтээбитинэн өрүтэ ойбохтоон өкчөрөҥнүү турда.
Баарбын-суохпун барытын мунньан биэртим үрдүгэр өссө үөҕэҕин! Уоллуун-кыыстыын хоргуйан барыам дуо? Бу арыыны биэрбэппин Хайа аспыт арыытын аҥаарын харбаабытынан үгэх диэки дьулуста.
Мэхээлэ кууруссаны күөйэрдии, икки илиитин быластаан, күөйэ турунна уонна бокулдьуйа-бокулдьуйа, этэн аҕыластаата:
Һок-һок-һок! Бу дьахт Ээ Тугун сүрэй, доҕор! Бэйи, тохтоо. Арыыны аҕал. Суох, маны, маны Оттон итэҕэһи кэнники төлөһүөхпүт буоллаҕа. Хайыахпытый
Иккиэн уоскуйдулар. Хайдыбыт арыыларын самсыы тутаннар иккиһин ыйаатылар. Муунта аҥаара итэҕэс буолан таҕыста.
Арыы итинник, диэтэ Мэхээлэ. Элбэх бытархайы холбоотоххо ыйааһына үксүүр. Биир улаханы бытарыттахха кыччыыр.
Кырдьык оннук эбит, диэтэ Сөдүөччүйэ уонна, арыы сыстан хаалбыта буолаарай диэбиттии, ытыстарын көрбөхтөөтө. Хайыппыкка итиччэ кыччаан таҕыста дии.
Һок, биэбэккэм, доҕоччугум, Сөдүөччүйэм! «Дьахтар» диэн алдьана сыстым дии, кыыс оҕо барахсаны!.. Дьөгүөрдээн диэки чыпчылыйбахтаан кэбиһэн баран, арыыны сыарҕатыгар таһан өкчөрүйдэ.
Барбытын кэннэ Сөдүөччүйэ сирэйэ бүтүннүү сырдаан мичээрдээтэ уонна дьоно бары истэр гына сибигинэйэн эттэ:
Доҕоттоор, үс-түөрт муунта арыыны умуһахпар кистээн хааллым ээ
Бары үөрэ түстүлэр, ийэлэрин хайҕаан аймаластылар. Үс-түөрт муунта арыылаах биэс-алта кэргэн биир кыһыҥҥа туох буолуохтарай!
Чэ, бу уолаттар улааппахтааҥ! Баай кыргыттары ойох ылыҥ. Арай байдахха сатаныыһы. Баай ордугун сибилигин сабыс-саҥа өйдөөн таһаарбыт курдук Дьөгүөрдээн күөдьүйэ түстэ.
Кини дьадаҥытынан хаһан да муҥатыйбат. Кыһаннар эрэ хаһан баҕарар байар кыахтаах киһи курдук туттар.
Ханнык баай кыыһын эн уолаттаргар биэрэр? диэн Сөдүөччүйэ соһуйа түстэ.
Онуоха Дьөгүөрдээн лыкыччы туттан кэбиһээт, сүр кистэлэҥнээхтик, кылгас-кылгастык сапсыйбахтаан кэбистэ.
Саҥарба, ханнык баҕарар биэриэҕэ. Сатыыр быраап. Биһиги уолаттарбытын кыргыттар, ытыы-ытыы, бэйэлэрэ эккирэтиһиэхтэрэ. Ону илдьэн бэргэһэлээн «тап» гыннаран кэбиһиллиэ да, бүтэр! Ытыстарын «тап» гына охсоот, киэҥник быластаан нэлэйэн кэбистэ, хотуулаахтык тула көрбөхтөөтө. Бүттэҕэ ол.
Дьахтартан өлөрдүү өһүргэнээччи Өлөксөй кытара түһээт, таһырдьа ыстанна. Микиитэ кэнниттэн эккирэтэн кэлэр баай кыыһы илдьэн «бэргэһэлээн тап гыннарар» ньыманы дьүүллэһэ хаалла.
Былдьаһыктаах сырыыларга барытыгар убайа соҕотоҕун түбэһэрин билэн, Өлөксөй киирэн кэллэ уонна дьүүллэһиигэ кыттыспытынан барда. Кини ийэтиниин ол сырыыга араас көрүдьүөс мэһэйдэри туора быраҕаттыыллар. Микиитэ аҕатыныын ол мэһэйдэри араастаан хотор ньымалары булаллар.
Сырыытын таптахха кырдьык да баай кыыһын күрэтэр оччо уустуга суохха дылы. Таҥара дьиэтэ да чугас. Аҕабыыкка биэрэр үс солкуобай да көстүөххэ дылы Күлэллэр, үөрэллэр. Үгүс баайдардааҕар кинилэр үөрүүлээхтик олороллор. Быыкаайык балаҕаҥҥа туох барыта тиийбэт. Арай күлүү-оонньуу дэлэй, кинилэр баайдара ол.
Мэхээлэ Бэһиэлэйэптээх улам мөлтөөн-ахсаан истилэр. Эргиттэ алаас биир эҥээрин бүтүннүү сабардаабыт киэҥ күрүөлэрэ, бүтэйдэрэ иэгэйдэр иэгэйэн сиҥнитэлээн бардылар, киэҥ тэлгэһэлэригэр сытыган эрбэһин торолуйан үүннэ. Нэһилиэк аҥаарын дьоно туппут үтүө сайылык дьиэлэрин киэҥинэн килэҥнээбит түннүктэрэ үлтүрүйэн истилэр. Ону туоһунан, өрбөҕүнэн, хаптаһынынан саппыттарын тыал мөҕүһүннэрдэ.
Холлубут, дьүдэйбит дьон тымныы-боруҥуй олохторун үтүө майгыннаах, кэрэ дьүһүннээх Даайыс хара баархат харахтара, сардаҥалаах мичигэ сэргэхситэн сырытта. Кини улам ситэн-хотон, төлөһүйэн истэ.