Хаста да тыйаатырга сырыттылар, пааркаҕа хаамыстылар. Ол тухары иккиэн да билэр дьоннорун көрсөн иһэллэр. Дьэ, анарааҥҥылара саҥа ыалы көрүү-истии, сыныйа, үөрэтэ одуулаһыы. Ол барыта сонун, кэпсээн буолан ватсаабынан бэйэлэригэр кэлэрэ буолуо ээ
* * *
Хайа, сэгэртэй, тоҕо түннүгү одуулаан турдуҥ? эмискэ Иван Данилович кэлэн санныттан аргыый таарыйбытыгар, Луиза соһуйан, сороҕор буоларыныы, өмүрэн өттүгүн охсуна сыста.
Ээ, бэйэм Тыала, хаара бэрт дии, эн биһи бүгүн таһырдьалаабат инибит. Киэһэ Ангелина оҕолорун кытта кэлэ сылдьыах буолла. Тугу буһарбыт киһи диэн толкуйдуубун быһыылаах, Луиза Иван Даниловичка туохтан санаата аймаммытын этэ охсортон туттунна.
Кийиитэ Ангелиналыын бэҕэһээ киэһэ кэпсэтэ сылдьыбыта. Отой даҕаны аҕалара «ваахтанан үлэлии барарга сананным, оҕолоргун кытта эбээҕит аахха көһүөххүт» диэн дьаһайбыт үһү. Кырдьык, этэрин курдук, оннук баран үлэлээн, үгүөрү үбү өлөрөрө буоллар, ипотекаҕа киирэн дьиэлэнэр туһунан саныыр кэмнэрэ кэллэҕэ дии. Киһи да куттанар, Луиза таһыттан көрдөҕүнэ, уоллаах кийиитэ бэйэ-бэйэлэригэр сыһыаннара уруккутааҕар уларыйбыт курдук. Ордук Максимын атыҥырыыр. Ийэтэ куоракка кэлиэҕиттэн биирдэ да түптээн-таптаан олорон кэпсэтэ илик, оннук наллаан кэпсэтииттэн куотунар да курдук. Ханна эрэ ыксаабыта, ойон туран барбыта эрэ баар буолан иһэр. Көр, уонна ити ийэтэ киэҥник, дэлэгэйдик олорорун көрөн, кэргэнин, оҕолорун хааллартаан ыраах тэлэһийэргэ сананнаҕа. Кини баран хааллаҕына, кийиит, кырдьык, хайдах соҕотоҕун икки оҕону кытта олоруоҕай? Дьиэҕэ куортам төлөөбөккө, манна кэлэн, харах далыгар олороллоро ордук курдук. Оо дьэ, Иван Данилович ону хайдах ылыныаҕай?! Түбүгү, кыһалҕаны сүкпүт саҥа кэргэн буолаары гынным быһыылаах ээ
Оттон Иван Данилович хоһугар киирэн утуйа түһүөн баҕарбыта да, сибилигин уута кэлбит аҕай бэйэтэ ааһан хаалбыт курдуга. Ити Луиза Никитичната, сороҕор, кинини кытта олох тэһийбэт дуу, хайдах дуу? Наар туох эрэ санааҕа ыллара сылдьар курдук буоллаҕына, кини өйдүөхтээх, өйүөхтээх, хараанныахтаах эр киһи буолан долгуйан барар. Ватсаабынан да буоллар, бэрт, киһи сирбэт дьахтарын түбэһэн билсибититтэн үөрэ саныыр. Катята барахсан манна куоракка көһөн кэлэн, кыыстара Дайаана булан-талан биэрбит бу мааны дьиэтигэр аҕыйах сыл эрэ олороохтоотоҕо. Үөрбүтэ даҕаны, Иван хоту дойдутун хаалларан, киин сиргэ, куоракка кэлэргэ сөбүлэспититтэн. Бэйэтэ куораттан чугас, Нам сирин кыыһа буолан куоракка уруккуттан тардыһыылааҕа. Иваны таптаан кэбиһэн, үөрэҕин бүтэрэн баран, биир тыла суох хоту түспүтэ. Хойукка диэри тэһийбэккэ эрэйдэммитэ быһыылааҕа да, хоту сир олоҕун илгэтигэр сотору үөрэммитэ. Кинилэр соҕуруу куоракка үөрэнэ сылдьан билсэн, сотору кэминэн ыал буолбуттара. Дайааналара онно төрөөбүтэ.
Иван Данилович сааһырбыт киһи сиэринэн уруккуну-хойуккуну эргитэн аҕалан саныыра элбээбит. Сааһын тухары сүрэҕин бүччүм муннугар, бэйэтэ эдэригэр тэптэрэн, муннарбыт, сүтэрбит тапталын уобараһа олорор. Ол тырыбыныы-тырымныы, тапталтан дьолломмут кыыс кэрэ мөссүөнэ сүрэҕэр оспот бааһы хаалларбытын биллэрэн сотору-сотору санаатын оонньотор, сыппах быһахтыы аалар. Өрүү даҕаны ол кыыһа ханна тиийэн, туох дьылҕаланан олорорун билиэн-истиэн наһаа баҕарара да, хайдах да кыаллыбатаҕа. Арай бу куоракка, киэҥ сиргэ кэлэн баран, арай манна олохсуйан олорор буоллун, алҕас ханнык эрэ суол тоҕойугар көрсө түстүбүт диэн санаан ылара. Ол санаатыттан бэйэтэ да куттанара, тугу саныырбын курдары билиэҕэ диэбиттии, Катятын диэки көрөн ылбытын билбэккэ да хаалара. Акаарытык да куоппут эбит таптаабыт кыыһыттан. Сүгүн тугу да быһаарбакка, кырдьыгы этиэҕин куттанара бэрдиттэн. Дьиҥинэн, ол түүн кинини наһаа таптаабыт Катя барытын түргэнник быһаарыллар суолга тириэрдибэтэҕэ буоллар, дьылҕата олох атыннык салаллыахтаах этэ. Катяҕа кини, ол да сахтарга кыһыҥҥы сынньалаҥтан өйдүүн-санаалыын, сүрэхтиин-быардыын тапталга ылларбыт киһи, чиэһинэйдик этиэхтээх этэ. Аҥаардастыы кыыс иэйиитин харыстаан, иэрэҥ-саараҥ сылдьарын эрдэттэн билэрэ ээ, эмиэ хомотуон куттанар эбит. Чэ, бэйи, отой да нуктаан абырамматын оҥоһунна
* * *
Хайа, уопсастыбаҕа туох сонун баа-ар? Ольга көрүдүөртэн киирбитигэр, Евдокията үгэһинэн сонун истээри оронугар олоро түстэ.
Ээ, улахан туох да суох быһыылаах. Били кэпсээбит саҥа дьахталлара көстөллөр. Соччо үөрэнэ иликтэр быһыылаах, бэркэ тэһииркээбит көрүҥнээхтэр. Люция Павловна чугаһыы сырытта. Таайбыт курдук, Полиналаах Бааска сайабылыанньа биэрбиттэр үһү.
Оо, бииргэ олоробут, ыал буолабыт диэн дуо?
Инньэ диэбиттэр. Ол эрээри, билигин кураанах хос суох үһү. Эмиэ да саарыыр Бааскаттан: Полинатын кэргэн биэриэн туттунар. Миигиттэн сүбэлэтэ сатаан бөҕө буолла. Ону мин хантан билиэхпиний, үйэбэр кэргэн тахсыбатах киһи, Ольга, икки илиитин нэлэс гыннара-гыннара, күллэ.
Ээ, Бааскаттан тоҕо куттаннаҕай? Ити дьээдьэлэр иирдэн буккулла сыспыта. Полинатын биэбэйдэһэн, дьонуҥ хата бэркэ олоруо этилэр ээ. Ол хос суоҕа куһаҕан эбит. Кырдьар саастарыгар бэйэ-бэйэлэрин өйдөһөн, өйөһөн олорор үөрүүтүн билиэ этилэр. Ити Полина саҥата куһаҕан эҥин буолан, бэйэтин сэнэнэ сылдьан соҕотох хаалбыт быһыылаах. Ийэтэ тыыннааҕар оҕобун атаҕастыахтара диэн хам тутан олороохтоотоҕо.
Чэ, мин туох да диэн сүбэлиибин диэбэтим. Люция Павловна хосторун, дьонун сааһылыы сатаан сылайбыт быһыылаах. Сарсыарда үлэтигэр кэллэ да, Бааска киниэхэ, кабинетыгар көтөн түһэр үһү. Быһаара охсуон баҕарбыт да, кыах суох Ольга Никитична библиотекаттан аҕалбыт хаһыаттарын ааҕардыы сытынна.
Оттон эн эдьиийиҥ куоракка кэлэн хайдах олохсуйда буолла? Евдокия сэрэнэн аргыый ыйытта.
Этэҥҥэ быһыылаах билиҥҥитэ. Ыҥырар, кэлэн ыалдьыттаа диир даҕаны, билигин бара охсуохпун баҕарбаппын дии. Эдьиийбин ахтыбыт эбиппин эрээри. Сэрэйбит курдук, оҕолорун кыһалҕаларынан олорон эрэр быһыылаах. Ити уоллаах кыыһы үлтү атаахтатан ииппиттэрин түмүгүн дьэ көрөн эрэллэр. Этэ сатыыр этим, төбөҕүтүгэр ыттыахтара, туох баҕарбыттарын барытын тэлгээн биэрэн иһимэҥ диэн. Су-оох
Төрөппүт оҕотун туһугар олороохтуур буоллаҕа-аа, Евдокия үөһэ тыынан баран, истиэнэ диэки эргийэн саҥата суох барда
Эн этэҕин, били Трофим Егорович бүгүн эмиэ сакалаат биэрдэ, Ольга, Евдокиятын сэргэхситээри, күлэ-күлэ эттэ.
Ээ, санаатын түһэрбэт эбит дии уолуҥ. Олох эйигин сөбүлээбит ахан быһылаах. Саамай күүтэрэ остолобуойга киирии буолуо дии саныыбын, эйигин көрөн аҕай олорор буолааччы дии, Евдокия бэттэх хайыһа охсон, күө-дьаа буолан барда.
Онтуттан наһаа мэһэйдэтэбин, олох илиибин-атахпын баайар ити одуулаан тахсара. Биирдэ эбит күүскэ соҕус саҥаран биэриэхпин санаталыыбын эрээри, аһынабын эмиэ.
Эйигин сөбүлээбитэ, туох эрэ иэйиинэн сыһыаннаһара наһаа үчүгэй дии. Махтаныахтааххын төттөрүтүн. Холобур, дьахтар быһыытынан эр киһи болҕомтотун өссө да тардабын диэн
Ээ, билбэтим. Сакалаатын ылыа суох буолабын да, эмиэ аһынан кэлэн быстабын ээ. Сотору эппиэттэһэр эбит диэн «сайабылыанньата суруйуох, бииргэ олоруох» диирэ буолуо, Ольга ол түгэни хараҕар ойуулуу охсон, күлэ санаата.
* * *
Хайдах гыныаҥый, Ангелина, аҕаҕыт докумуона сатанан, кырдьык, барардыы тэриннэҕинэ бу диэки кэлэргитигэр тиийэҕит. Этэрин курдук, харчы өлөрөн кэллэҕинэ, ипотекаҕа киирэргит ордук буоллаҕа дии. Билиҥҥи кэмҥэ онтон атыннык дьиэлэммэккит, Луиза кийиитин ааҥҥа диэри атаарарыгар санаатын этэ турда.
Толкуйдуохпут, ийээ Эһиэхэ кэлэн хааларбыт эмиэ хайдах эрэ дии. Иван Данилович туох дии саныаҕай? Саастаах киһи син биир оҕолор күүгээннэригэр мэһэйдэтиэ дии саныыбын. Санаан көрдөххө, олох табыгаһа суох дьаһаныы. Ийэбэр тыаҕа баран эриэхпин, хайдах үлэтэ суох олоруохпунуй? Ыйыттара сырыттым ээ, балыыһаҕа үлэ миэстэтин