Луиза да дьээбэттэн хаалсыбат. «Маннык киһи!» дии-дии, тойон эрбэҕин чочоҥнотто.
Чэ, чэйдээбэккэ барыаҥ дуо, уоскуйан олоро түс, ити дьыбааҥҥа сытан да ылларгын Луиза дьүөгэтин чэйдэтээри тэринэн барда.
Сытыахха да син, эйигин сарсын-өйүүн барар диэбиттэрин иһин соһуллан кэлээхтээбитим, аны көрсүбэккэ ыытан кэбиһиэм диэн, Агафья саалаҕа турар дьыбаан диэки көнтөс буолбут курдук атаҕын соһо турда.
* * *
Луиза Никитична куоракка көһөн кэлэр сураҕын истэн, оҕолор, сиэннэр үөрүү бөҕө буолан сылдьаллар быһыылаах. Луиза даҕаны өйө-санаата барыта кинилэргэ. Уолуттан, кыыһыттан сэмэлэнэр эрэ буолан, чаас аайы да кэпсэтэ, ыйыталаһа туруон туттунар. Уола Максим, кыыһа Оксана даҕаны идэ ылан, үөрэхтээх дьон буоллулар эрээри, иккиэн кыайан дьиэлэммэккэ сылдьаллар. Куоракка куортамнаһан олороллор. Уол эдэр саас романтикатын батыһан быһыылааҕа, университет геологоразведочнайын бүтэрбитэ да, идэтинэн үлэлээбэтэҕин кэриэтэ. Билигин пластиктан түннүк оҥоһуутунан дьарыктанар биир дойдулаахтарын кытта үлэлиир, кинилэри таһар суоппар быһыылаах. Кийиит Ангелина оҕо бырааһа. Таҥара көмөтүнэн, үчүгэйкээн кийиит! Биэс саастарын туолбут Петя уонна Павлик диэн игирэ уолаттардаахтар. Кыыһа Оксана экономист идэтинэн үлэлиир. Күтүөт Аркадий, пединститут физкультурнайын бүтэрбит уол, оскуолаҕа учууталлыыр. Кинилэр эрдэ ыал буолбут буолан, соҕотох кыыстара Милана быйыл оскуолаҕа барбыта. Күтүөт эмиэ киһи хайдах да сирбэт оҕото, ийэтэ эрдэ олохтон баран, тулаайах кэриэтэ иитиллибит буолан, бэрт сиэрдээх майгылаах, дьоһун киһи. Луиза сэмээр кийииттээх күтүөтүттэн үөрэр, төттөрүтүн, сороҕор бэйэтин оҕолоруттан хомойо-хоргута саныыр. Туох эмит мөккүөргэ түбэһэн хааллаҕына, кийиитин, күтүөтүн көмүскэһэ олорор буолар ээ.
Иван Даниловичтыын билсэн, куоракка киирэн эрэрин бастаан кыргыттарга кыыһыгар уонна кийиитигэр кэпсээбитэ. Күһүөрү Иван Даниловичтыын илэ көрсөөрү анаан-минээн куоракка киирэ сылдьыбыта. Хас да күн куорат кытыытынан онно-манна сылдьыбыттара, Иван массыыналаах буолан күһүҥҥү кэрэ айылҕаҕа да күүлэйдээбиттэрэ, хас да эрэстэрээҥҥэ олорон тото-хана сэһэргэспиттэрэ. Кийиитигэр кэпсээбитин Ангелина саҥата суох мичээрдии истибитэ. Кыыһа Оксана, омуннаах бэйэлээх, ийэтин быһаарыныытын сөбүлээбэтин биллэрбитэ, онон кыыһырсан, кинилэргэ биир эрэ хонон баран, уолун аахха олорбута. Оттон Иван Данилович кыыһыгар Дайаанаҕа ол кэмҥэ сатаан эппэтэҕэ быһыылааҕа, онон, дьиэтигэр эҥин ыҥырбатаҕа, сырытыннарбатаҕа.
Луиза Никитична сарсыардаттан суотабайын көрбөккө сылдьан баран аспыта: сурук бөҕө кэлбит эбит. Оо, бу билсиһии бөлөҕөр ордук алтыспыт Настя диэн үөлээннээҕэ суруйбут: «Луизаа, дьэ бөлөххө эһигини кэпсэтии бөҕөлөр. Учуутал чүөчэбит юрист оҕонньорбутун уоран илдьэ барда дэһэллэр. Биирдэ өйдөөбүппүт, Иванныын иккиэн бөлөхтөн тахсан хаалбыт эбиккит дии. Холбоһон эрэллэр дииллэр дии, кырдьык дуо?» диэн буолбут. Оннук кэпсэтии, ырытыһыы буолуохтааҕа таайыллар этэ. Бөлөх эмиэ туспа олохтоох. Бээ, Иван бөлөххө Луизаны киллэриэхтэрин инниттэн баар эбит. Настя кэпсииринэн, киниэхэ санааларын ууран, үтэ-анньа сатаабыт кэрэ аҥаардар бааллар үһү. Киһи ону баалаабат: хас биирдиилэрэ олохторун оҥостуохтарын баҕалаах дьахталлар киирдэхтэрэ дии. Оо, Ольга салгыы тугу эрэ суруйда буолла?! Дьиҥинэн, кини ватсаабынан олох үлүһүйбэт, санаата батарбакка, суруйаахтаабыт буолуохтаах. Луиза хайыа баарай, балтын аатын булан, тугу суруйбутун ааҕарга быһаарынна. Хараҕын симнэ, үөһэ тыынна уонна баттаата. «Чэ, быһаарынан бүтэн олорор киһини тыытымыым. Ол эрээри, ама да аныгы кэм тэтиминиин барсыбытыҥ иһин, учуутал эҥин ааттаах киһи, бачча сааһыран баран хаһан билбит-көрбүт киһигэр сөбүлэҥҥин биэртиҥ буолла?!». Ольга уоскуйбат эбит. Бээ, туох эрэ диэн сэрэнэ соҕус эппиэттээбит киһи Луиза балтыгар сымнаҕас соҕустук туох диэн суруйуон билбэккэ, суотабайын одуулаан олорон хаалла.
* * *
Оччоҕо эдьиийиҥ куоракка көһөн кэлэр буолбут дуу, Никитична? Ольга пансионат хоһугар бииргэ олорор Евдокията сэрэниин-сэрэнэн ыйытта.
Кэлэр ини Ольга кэпсэтиэн баҕарбатын биллэрэн улаҕа хайыһан кэбистэ.
Бэрт дии, эдьиийиҥ эйиэхэ кэлэ сылдьыа, эн киниэхэ баран дьиэҕэ-уокка сынньанан кэлиэҥ.
Ээ, ол хаһан билбит киһим дьиэтигэр киирбит эдьиийбэр тиийдэмий? Дьэ, суох буолуо. Бэйэтин талбыт олоҕунан олоруоҕа. Хата, дьиэбитин, тэлгэһэбитин атыылаан кэбиспэт ини, өйдөөн эппэтэхпин дии Куорат киһититтэн үүрүллэн баран, туга да суох хаалара буолуо
Кэбис, этэҥҥэ эрэ буоллун, куһаҕаны түүйүмэ. Чэ, утуйбута, сынньаммыта буолуохха, били үлэ бөҕөтүн түҥнэри көппүт дьон.
Оттон баарым-суоҕум эдьиийим эрэ дии, эдэр кыыска дылы быһыыланарыттан кыыһыран ылабын, ол иһин араас саҥалар тахсаллар, Дуся-аа, Ольга күнүс урут да сатаан утуйбат бэйэтэ, уута олох көтөн хаалла.
Эдьиийэ дьэ куоракка кэлэн, оҕолорун олохторун сааһылаһа сатаан мучумааҥҥа түһүөхтээҕин сүрэҕинэн сэрэйэр. Ону ол ыал буолар киһитэ төһө сэргиирэ биллибэт. Ол туһунан эҥин толкуйдаан көрөрө буолуо да ити? Кыыс да, уол да бэйэлэрэ дьиэлэрэ суох. Луиза ол үс хостоох таас дьиэлээх киһиэхэ көһөн киирэн, оҕолорбун илдьэ олоруом дии саныыра буолуо дуу? Ол ватсаабынан билсэн, хайдах майгылаах-сигилилээх киһитин хантан билэр? Дьаакыбын хамаандалыы сылдьыбытын курдук буолуо суоҕун сөп ээ.
Ольга бу күннэргэ бэйэтин эмиэ хайдах эрэ буруйдана саныыр. Эдьиийэ «бииргэ суулаһан олоруохха, кыра дьиэни тоҥоруохха, миэхэ көһөн киир» дии сатаабыта. Оттон кини эдьиийигэр доҕор буолан олоруон баҕарбытын да иһин, атын ыал бэрээдэгэр сөп түбэспэккэ эрэйдэниэн билээхтиир. Луиза үйэтин тухары түүннэри тилигириир, хаһан утуйара, сынньанара биллибэт идэлээх. Билигин кэргэнэ өлүөҕүттэн сүөһүтүн эспитэ да буоллар, кини аралдьыйара, кэлэрэ-барара бүппэтэ, киирэр-тахсар ыалдьыта элбэҕэ Сотору-сотору сиэннэрин таһааран биэрэллэр этэ, оччоҕуна таах көлүөһэ курдук эргийэн хаалааччы. Ольга эдьиийин таһыттан көрө-көрө сылайар үгэстээх.
Кини кулууптан уурайыаҕыттан киэһэ 9 чааска утуйар, сарсыарда 6 чааска турар. Барыта бэйэтэ оҥостубут бэрээдэгинэн барарын сөбүлүүр. Бу манна киирэн да баран, бастакы кэмнэргэ эрэйдэммитэ элбэх. Оннук буолуохтааҕын эрдэттэн билэрэ, ол гынан баран оҕото-уруута суох соҕотох киһи эрдэттэн оннун оҥосто туруохтаах дии санааттан бу пансионаты булбута. Дойдутугар кулуупка идэтинэн уус-уран салайааччынан үлэлээбитэ, биэнсийэҕэ тахсан баран, сэлиэнньэтигэр социальнай үлэһитинэн сылдьыбыта, онон киирэригэр быыһы-хайаҕаһы булар тоҕоостоох даҕаны этэ. Манна киирэргэ эмиэ уочарат кытаанаҕа. Билсэн-көрсөн бардахха, араастаан киирбиттэр бааллар эрээри, бука бары тус-туспа дьылҕалар хаамса сылдьаахтыыллар.
Бу кини дьукааҕа Евдокия Федотовна кэргэнэ, кытта кырдьыбыта, суох буолбутун кэнниттэн киирбит. Таҥара оҕону биэрбэтэх ыала эбит. Евдокия майгытынан холку, чуумпу буолан абыраата. Туох кистэлэ кэлиэй, хас да дьукааҕын кытта сатаан тапсан олорбокко эрэйдэнэн баран, дьэ бу Дусята киириэҕиттэн сэргэхсийэн сылдьар. Манна олорорун тухары кинилиин эрэ дьукаахтаһыан баҕарар. Этэргэ дылы, Ольга урут социальнай үлэҕэ сыстан, туох эрэ уопуттаах, сатыырдаах, култуура үлэһитин быһыытынан, наада буоллаҕына дьону түмэн, санааларын сааһылаан көмөлөһөр буолан бу тэрилтэҕэ убаастыыллар, үлэһиттэр «Никитична-а, хайыыбыт?» диэбитинэн киирэн кэлэллэр. Онон эрэ, кини дьукааҕын хаста да уларытара көҥүллэннэҕэ ээ.