Буур тайах Баай Хара тыа бастыҥ маанылааҕа, сүдү булда күүстээх, быһый уонна сэрэх кыыл буоллаҕа эбээт! Кинини кэнниттэн эккирэтэн күдэн күүһүн көлбөнүтэн, модун уоҕун солбонутан, быһыйынан быһыйын баһыйан, ситэн тиийэн өлөрөр оччоттон баччаҕа диэри улуу булчуттарга эрэ кыаллар суол. Ол да буоллар Даҕанча, эдэр булчут, үгүһү-элбэҕи эргитэ санаабакка, булчут киһи куруутун эрэнэр-итэҕэйэр соргутугар бэриммитэ.
Эһэтэ Бакамда кэпсээниттэн кини бу маннык муус тоҥоттор кэмнэригэр сааскы торҕон бөрөлөр тайаҕы арахпакка эккирэтэн бултуулларын истэр буолара. Ханнык да бэйэлээх буур бэрдин арахсыбакка сонордоотохторуна, киэһээҥҥи уонна сарсыардааҥҥы хатаҥаттарга үрдэ тоҥон мууһунан бүрүллүбүт хаарга эҥээнин хайа үктээн кэбиһэр, оччоҕо кыайан уһуннук сүүрбэккэ тохтуу-тохтуу барар, уһугар тиийэн бөрөлөргө туран биэрэр диэн эһэтэ кыһыҥҥы уһун киэһэлэргэ сиэнигэр кэпсиир буолара. Сааскы торҕон бөрөлөр хомурахха уйдаран тайаҕы ситэр буоллахтарына, туут хайыһарынан хомурах үрдүнэн чэпчэкитик элээрэр булчут кинилэртэн туох итэҕэстээх буолуон сөбүй?
Даҕанча хайыһарын тайах киирбит үрүйэтин уһун сырыынньа аппатын диэки салайбыта уонна харса суох аллараа диэки анньынан кэбиспитэ. Аттынан титириктэр, хатыҥнар умнастара элэҥнэспиттэрэ, сыгынньах лабаалар сирэйин быһыта сыспыттара, таҥаһыттан тардыаласпыттара. Тайах синньигэс от үрүйэни уһаты сыыйбыт этэ. Даҕанча кини суолун батыһан тэбэн сырылатан испитэ. Аллаах хайыһар үрдүгэр туран кини маннык айаннаатаҕына күнү да быһа мөлтөөбөккө барыан сөп, оттон тайах төһө уһуннук барар эбитэй? Кини ону билбэт.
Үрүйэнэн хаампахтыы түһэн баран лөкөй, куулаҕа туораан тахсан, эмиэ сиһи быһа түспүт этэ. Уол үрүйэ куулатын эниэтин тэһиппэккэ дабайбыта. Суолуттан көрдөҕүнэ буур, кинини эккирэтэн иһэллэрин букатын да билбэккэ, аргыый, дьаалатынан айаннаан иһэр быһыылааҕа. Даҕанча киниэхэ биллэрбэккэ эрэ сир ылан чугаһаамахтаан хаалар санааламмыта, туттуута-хаптыыта өссө сыыдамсыйбыта.
Биир балачча киэҥ толооҥҥо киириигэ эниэни таҥнары анньынан иһэн Даҕанча булдун, дьэ, көрбүтэ: буур бэрдэ тарайа сэлиинэн куула сискэ тахсан эрэрэ. Кини эккирэтэн иһэллэрин хайыы үйэҕэ билэ охсубут этэ, төбөтүн хантаччы туттан, тыаһа суох күлүк курдук, куула харыйалар быыстарынан аҕыйахтык элэҥнээн хаалбыта. Даҕанча алаас куулатыгар кэлэн, лөкөй талахтар төбөлөрүн сии туран кинини билбитин сытын ылбытын дуу, тыаһын истибитин дуу суолуттан көрбүтэ: нам бааччы аһыы туран, эмискэ үргэн, куула тыаҕа ыстаммыт этэ.
Эдэр булчут тайаҕы көрөөт, сибилигин ситэ баттаан, тутан ылыах курдук, харса суох кэнниттэн түһүспүтүнэн барбыта. Кини урут тайаҕы бултаабатах буолан, үөрүйэх булчуттар Баай Хара тыа быһый атахтаах кыылын күнүс хаар ирбит кэмигэр, сылбыйаҕа, эккирэппэттэрин, түүнүн, хаар тоҥноҕуна, эккирэтэллэрин билбэт этэ.
Тайах дириҥ хомурахха ыараханнык сүүрэрэ, оттон уол буоллаҕына, тоҥуу хаары букатын да бааһырпат кэриэтэ үрдүнэн халтарыйан элээрэрэ. Ол да буоллар лөкөй атахтара уһун, күүстээх этилэр, хаары тоҕута тардан, сиэлэн атаралаан, олус түргэнник, ырааҕынан атан куотан бара турбута. Уоллаах тайах, ол курдук, көс кэриҥэ сири барбыттара. Даҕанча бастакы омуна ааспыта, уоҕа хараабыта. Тайах тохтоон, кини тыаһын иһиллээн турбахтаабыт суолун көрбүтэ. Уурайбакка кэнниттэн эккирэтэн иһэллэрин билэн, буур, дьэ, аны тохтообот барыытын барбыт этэ.
Даҕанча, тыын ыла, тохтуу түспүтэ. Аны кинини тайах биллэ, ол иһин мантан инньэ хайдах сонордуохтааҕын, дьэ, санаан ылбыта. Эһэтэ Бакамда этэр буолара, булка аҥаардас быһый быччыҥ, сытыы харах, бэргэн илии быһаарбат, олорго мындыр өй холбоһон булчуту улуу булчут оҥорор диэн. Даҕанча сылыктаан көрдөҕүнэ, тайах күүһэ-күдэҕэ сүрдээх, күнү да быһа сүүрэр кыахтаах быһыылаах. Оттон тайаҕы ыгылыппатахха, ыксаппатахха, тыа кыыла буоллаҕа, хаһан да ситэн өлөрүөҥ суоҕа. Кини, арай, эһэтэ үөрэппитин курдук, кэнниттэн эккирэппэккэ, таарыйан ааһыа диэбит сирдэригэр, тоҕойдоругар быһыта түстэҕинэ сатаныыһы. Инньэ дии санаан баран эмиэ тайаҕын кэнниттэн анньынан кэбиспитэ. Сотору буолаат, тайах уҥа диэки халыйбытын көрбүтэ. Кини адьас көнөтүк, иннин хоту барбакка, араастаан бургуйан куота сатыырга санаммыт быһыылааҕа. Даҕанча ону сэрэйэн буур иннин күөйэ уҥа диэки быһалыы ыстаммыта. Кырдьык, тайах үрэх тоҕойугар баар мөндөл сиринэн киирэн, кини иннинэ эрэ аҕай ааспыт этэ. Эдэр булчут тайах баран иһэр тосхолун таба таайбытыттан олус үөрбүтэ, санаата көтөҕүллүбүтэ. Мантан ыла уол уонна кыыл икки ардыларыгар харах симсиигэ маарынныыр унньуктаах уһун эрийсии саҕаламмыта: тайах түҥкэтэх симилэхтэринэн, ыт мунна баппат ыккыйдарынан араастаан эрийэн-буруйан, эккирэтээччититтэн куотарга дьулуһара, булчут уол кыыл ханна тахсыахтаах, быһа охсуохтаах сирдэрин сэрэйэн быһыта түһэттээн иһэрэ. Даҕанча ийэтиттэн утумнаабыт булчут дьирикинэйдэр хааннара уһуктубута: ол тоҕойдору, тумуллары, ханна баалларын кимтэн да ыйыппатаҕын, урут хаһан да көрбөтөҕүн иһин, этинэн-хаанынан сэрэйэн билэрэ уонна кэбэҕэстик булара. Бардар бараммат Баай Хара тыа барахсан устататуората биллибэт Улуу Маҥан Дуолга киирэн симэлийэр сирэ киэҥэ икки чэгиэн иҥиирдээхтэр, сылайбат сындааһыннаахтар күрэс былдьаһалларыгар, күрэхтэһэллэригэр сөптөөх дойду буолан биэрбитэ.
Күн арҕаалаабыта, саҕахха санньыйбыта. Хоту дойду сааскы күнэ киирбэккэ саҕаҕы эргиччи тула көтөрө, түүнүн да күнүскүлүү сырдык буолара. Ол эрээри тымныйбыта, күнүскү сылбыйа ааһан, ирбит хаар үрдэ тортуйбута. Икки улахан тумулаттар икки ардыларынан ааһар кыбычыын аартыкка, Даҕанча көрдөҕүнэ, тайах суола хааннаммыт этэ: кини үрдэ тоҥон муустуйбут хаарга эҥээнин ыыра үктээбит быһыылааҕа. Ити аата сотору мөлтүөхтээх диэн Даҕанча үөрэ санаабыта уонна охто сытар мас хаарын хаһыйан баран, олоро түһэн нимчикатыттан уҥуох көмүрүөтэ ылан үлтү ыстаабыта. Ити эһэтэ Бакамда сиэнэ мөлтүүр-ахсыыр күнүгэр анаан укпут ыһыга этэ. Туматтар уһун сындалҕаннаах сырыыларга нимчикаларын түгэҕэр куруутун силиилээх уҥуох көмүрүөтүн уктан илдьэ сылдьар буолаллара. Ол сылайарсындалыйар күннэригэр күүс-уох киллэрэрэ. Онтон уол хаары хаһыйан, түгэҕиттэн ылан ытыһа-ытыһа ыйыстымахтаабыта. Эдэр дьон туһунан кырдьаҕастар этэллэрин курдук, иһэ тоторун кытта сылаата киэр кыйдаммыта, туран эмиэ хайыһарын тэбэн сырылаппытынан барбыта. Аһаабыт аһыттан тымыр-тымырдарынан этин-сиинин устун саҥа күүс-уох кутуллубута.
Сотору тайах суолугар хаан улааппыта, кини бастааҥҥытын курдук, сулбуччу сиэлбэккэ, тохтуу-тохтуу барар буолбут этэ. Буур эҥээнин тоҥокко ыыра үктээн ыарыыламмыта чахчы биллибитэ. Даҕанча кинини бастаан биир алыы нөҥүө көрбүтэ. Уолу көрөөт, кыыл тыаҕа тахсыбыта. Онтон сотору-сотору көстүтэлиир буолуталаабыта. Уһугар тиийэн биир үрүйэ төбөтүгэр Даҕанча кинини ситэ баттаабыта: тайах иннинэн да, кэннинэн да кыайан барбат буолбут этэ. Булчут чугаһаан кэлбитигэр, куотар кыаҕа суох буолан, суоһурҕанан, кулгааҕын ньылаччы туттан, куттаабыта буолан дьохсооттуу көрсүбүтэ. Даҕанча тайахха ыкса кэлэн баран саамай сууһарыылаах сулумах кустугун ылан, сүрэҕин туһа манан буолаарай диэн баран ыппыта. Тайах дьигис гынаат, иннин диэки ойбута, онтон сууллан түспүтэ. Туматтар үгэстэринэн, Даҕанча алаҥаатын өрүтэ анньа-анньа үс төгүл алакыылаабыта бу Баай Хара тыа түргэн атахтаах кыыла кини аан бастакы улахан булда этэ.