Дьэ, кэм буолан истэхпит.
Туспа сэрии
Ээ, сэрии кэнниттэн сэрии.
* * *
Эмиэ хас да сыл ааспыта. Мин олорор сирим уларыйан, үлэбэр Ильменскэй уулуссанан кэлэр-барар буолбутум. Биирдэ эмэтэ сатыылаатахпына, били кураанахсыйбыт муннугунан ааһан иһэн, аптамааттаах уолбун саныы биэрэбин. Харахпар кини умса туттан сөҥөдүйэн, дьиппиэрэн турара көстөн кэлэр.
Биир саас Ильменскэй уулусса куорат кытыытын диэки өттүгэр эргэ мас дьиэлэр күрдьүллүбүт миэстэлэригэр туох эрэ үлэтэ саҕаланна. Кумах, гравий куттулар. Кытыытын бетон модьоҕолоотулар, онно намыһах тимир күрүө оҥорон олортулар. Туох эрэ скверэ буолар буолла быһыылаах. Итинник үлэҕэ өрүүтүн омук дьоно үлэлээччи. Бу сырыыга барыта саха уолаттара молоруһа сылдьаллар, онон ордук интэриэһиргээтим. Кинилэри паапка тутуурдаах тойоннуҥу моһуоннаах дьон салайар курдук тутталлар-хапталлар, сөмүйэлэринэн ол-бу диэки ыйа-ыйа, тугу эрэ соруйаллар, онтон омук массыынатыгар олорон баран хаалаллар. Оптуобуһум ити сиргэ чугаһаата да, кыҥастаһа-кыҥастаһа көрө сатыыбын да, уолаттар тугу оҥоро сылдьалларын кыайан быһаарбаппын.
Биирдэ муус устар бүтүүтүгэр, сааскы ылааҥы күн киэһэриитэ, үлэбиттэн эрдэ тахсыбычча, дьиэм диэки сатыы хааман истим. Бадараан куура илик буолан, онон-манан быһалаабакка, Ильменскэй кытыытынан чалбаҕы-бадарааны кыйа сатыы иһэбин. Били сиргэ чугаһаан иһэн, дьэ, үчүгэйдик чинчийэн, көрөн ааһар санаа киирэн, уулусса хаҥас өттүттэн уҥа өттүгэр туораатым.
Сквер түгэҕигэр улахан эркин оҥоһуллубут, оттон ол эркин уҥа өттүгэр пааматынньык көстөр. Бай, «били уолум» бу кэлэн турар эбит дии! Һэй-эбэтээ, ол аата бу сквер Ильмень күөлгэ охтубут саха саллааттарыгар ананан оҥоһуллубут эбит дии! Таайыахха да баар эбит. Дьэ, хата, бу үчүгэй буолаарай!
Чугаһаан көрбүтүм, кырдьык, таас эркиҥҥэ Ильмеҥҥэ өлбүт саха саллааттарын ааттарын суруйан бачыгыраппыттар, аптамааттаах уолум бииргэ сэриилэһэ сылдьан охтубут доҕотторугар сибэккилээх кэлэн турар курдук эбит.
Мин бөтө бэрдэрдим, хас да сыллааҕыта сүтэрсэн баран умна сыспыт чугас доҕорбун көрсүбүт курдук үөрдүм. Бу ааспыт үүт тураан түөрт уонча сыл тухары, уолум дойдуларын көмүскээн охтубут доҕотторун туһугар биһигини сүрэҕэ суох, умнуган-тэмнигэн, тымныы сүрэхтээх, барыга барытыгар ээл-дээл сыһыаннаһар буолан хаалбыт дьону кытта мөккүһэн-мөккүһэн, этиһэн-охсуһан, сэриилэһэн ылбыт лоскуй сирин аны кимиэхэ да биэрбэт, доҕотторун көмүс ааттарын кимиэхэ да тыыттарбат булгуруйбат кытаанах санааны ылынан турара. Бу сырыыга уолбун букатын атын харахпынан көрбүтүм. Кини уоттаах сэриини ортотунан ааһан, уодаһыннаах өстөөҕү умсаран, дойдутугар тыыннаах эргиллэн кэлэн баран, өссө уодаһыннаах өстөөҕү кырдьыкка сымыйаны былаан, үрүҥү-хараны үлтү булкуйан, үтүөнү умуннара, мөкүнү үксэтэ турар амырыын адьынаты утары өлөр-тиллэр кыргыһыыга киирэн кыайбыт этэ.
Уолум өр сылларга сорук оҥостон турууласпыт санаатын ситиһэн көхсө кэҥээбит, холкутуйбут дьүһүннээҕэ. Ол онтон кини өссө ордук күүһүрбүт, инникигэ эрэмньилээх көрүҥнэммит этэ. Мин оргууй тэйэн, дьиэм диэки хаампытым.
Ити түгэнтэн ыла санаам куоратыгар саха тыйыс уола харабыллаах Кыайыы кыракый толооно олохсуйбута.
Төлкө түстэниитэ
(Сирэй кэпсээн)
Эдэр эрдэхпинэ биир дьикти түбэлтэ буолбута. Хаһан да көрбөтөх-истибэтэх киһим, эмискэ тиийэн кэлэн, мин тус олохпор киэҥ аартыгы тэлэйэн биэрэн баран сүтэн хаалбыта. Бука, остуоруйаҕа эрэ оннук буолара буолуо. Олоҕум тухары ол таабырыны таайа сатаабытым да, алта уон сааспар чугаһаан баран биирдэ ол дьикти түбэлтэ кистэлэҥин арыйбытым.
* * *
Новосибирскай университетын математикаҕа салаатын бүтэрээри сылдьар кэмим. Акилов профессорга дьупулуом үлэ суруйабын. Аспирантураҕа хаалыахпын баҕарабын да, салайааччым туох да диэн быһаарыылааҕы эппэт, ыйытыахпын «аны суох диэн кээһиэ» диэн куттанабын. Чэ, оннук ылбат-биэрбэт икки ардынан сылдьабын.
Бука, муус устар ортото буолуо. Биир сарсыарда ороммор кэтэх тардыстан сыттахпына, ааны тоҥсуйан тобугураттылар. Тура эккирээн, ааммын арыйбыппар биир дьоҕус уҥуохтаах, хаалтыстаах, сэлээппэлээх саха киһитэ хоһум ортотугар биирдэ баар буола түстэ.
Дорообо. Эн Шамаев Иван диэҥҥин дуо?
Ээ, мин. Дорообо.
Бадаҕа, киһим уурбут олоппоспор олоро да барбатаҕа.
Мин Романов Петр Аполлонович диэммин, Дьокуускайтан сылдьабын, тыа хаһаайыстыбатын научнай-чинчийэр институтугар үлэлиибин. Кандидат сельскохозяйственных наук. Эн ааккын, олорор хоскун үөрэнэр факультетыҥ деканатыттан биллим. Сыанаҥ үчүгэй эбит. Уонна Макарова Зина диэн кыыс химическэй факультекка үчүгэйдик үөрэнэр эбит. Эн аспирантураҕа хаалыаххын баҕарбаккын дуо?
Мин соһуйан хааллым.
Оттон аспирантуралаабыт киһи бэрт буолуо этэ.
Ону научнай салайааччыгын кытта кэпсэттиҥ дуо?
Суох.
Кини ким диэний уонна кинини сарсын хайдах көрсүөхпүн сөбүй?
Глеб Павлович Акилов диэн. Кини математика институтугар үлэлиир. Сарсыарда уонтан отделга баар буолааччы. Ол хос нүөмэрэ, ээ икки сүүс отутус.
Сөп. Мин математика института ханна баарын билэбин. Сарсын уон биир чааска ити этэр хоскор тиийиэм. Бэйэҥ эмиэ баар буолаар.
Киһим эргийдэ да, тахса турда. Мин хоһум ортотугар даллайан туран хааллым.
Дьэ, дьикти. Туох дьикти киһитэй? Хаһан да манныкка түбэспитим суох. Туохтан тууралаах, хантан сыдьааннаах киһи буоллаҕай диэн төбөбүн сынньа сатаатым да, кыайан тобулбатым.
* * *
Дьикти ыалдьыт барбытын кэннэ, «бу аата тугуй?» диэбит курдук, тура-олоро түһэн баран, соччо туох да улахан толкуйа суох, остуолга бырахпыт кумааҕыларбын, научнай сурунаалларбын дипломаккабар уктан, халтаҥ соммун кэтэн, таһырдьа таҕыстым.
Халлаан хайыы үйэ сылыйан, түүн бөһүйбүт чигди хаар ирэн, ууламмыт, киһи бачырҕаччы үктүүр буолбут.
Бэҕэһээҥҥи курдук өйдүүбүн, Михаил Андреевич аҥаардас ийэлээх, аҕата суох, сэттиһи бүтэрбит үс уолу тэрийэн, Академгородок физмат оскуолатыгар үөрэтэ ыыппытын.
Оччотооҕуга оскуола, дьиэтэ суох буолан, байыаннай училище дьиэтигэр үрдүттэн олорон үөрэхпитин саҕалаабыппыт.
Дьиэбитин ахтан бөҕө буоларбыт. Кыһыҥҥы, сайыҥҥы уһун өрөбүллэргэ ийэлэрбитин, доҕотторбутун көрсө дойдубутугар айанныырбыт үчүгэй да буолара!
Кэлин физмат оскуоланы университет таһыгар туппуттара. Суолум оскуола дьиэтин уонна интэринээт икки ардынан ааһара.
Билигин да онно саҥа көлүөнэ ыччат, бүтүн Сибииртэн хомуллан кэлэн, үөрэнэ олордоҕо. Төрөлкөй нуучча оҕолорун быыһыгар биир эмэ саха оҕото, эмиэ урукку биһиги курдук, кылайа сылдьара буолуо ээ.
Оскуоланы ааһан, кыра сыыры дабайан, ойуурга киирэбин.
Биһиэхэ, бэһис куурустарга, саҥа дьылтан бэттэх лиэксийэ, сэминээр суох, аҥаардас дипломнайбынан дьарыктанабын. Үлэм улахан өттүн эрдэ бүтэрбит курдук сананабын, билигин ону-маны эбэ-саба сатыыбын, чочуйабын.
Барыта этэҥҥэ буолан баран, биир санаа кэрбиир инниким чуолкайа суох, ым-тым. Аспирантураҕа хаалыахпын баҕарабын да, салайааччыбын кытта кыайан кэпсэппэппин. Кини бэйэтэ миэхэ туох эмэ диэрэй диэн кэтэһэбин да, мэлигир. Уонна, быһата, хайдах эрэ Кини миэхэ салайааччы быһыытынан чопчу сорук туруоруохтаах этэ да, бүгүһүн туох эрэ олус киэҥ сорудаҕы биэрбитэ. Ол онтон бэйэм, ыган-ыган, садаача курдугу таһааран суоттаабыппын «дипломнай үлэм» дэнэ сылдьабын. Бэйэм ол үлэни туох эрэ көдьүүстээх курдук да көрбөппүн, салайааччым да үчүгэй-куһаҕан диэн быстыбат.
Михаил Андреевич суруйа сылдьыбыта: «Хайа, Ваня, аспирантураҥ быһаарылынна дуо?» диэн. Хоруйдуур сурукпар, эгилитэ-бугулута суох «билиҥҥитэ биллэ илик» диэтэҕим дии. Соторутааҕыта, арай, төлөпүөнүнэн кэпсэтиигэ ыҥырык кэлбитэ. Ийэм ыҥырдаҕа буолуо диэн тиийбитим, Михаил Андреевич буолан соһуппута. Эмиэ аспирантурабын ыйыппыта. Туох диэмий, эмиэ «быһаарылла илик» эрэ диирбэр тиийбитим.