Сай ортото Үрэҥ диэн күөлгэ уот туран дьоммут уонча хонукка онно сүпсүгүрэ сырыттылар. «Свердлов», «Жданов», «Калинин» холкуостартан элбэх киһи кэлэн, сотору умуруордулар.
Бааһынаны дьирики, күтэр, кутуйах булар, бурдугу сиир, хороонноро онно-манна оҥоһоллор, орохторо орҕочуйар. Бурҕаа баһаам бурдугу хаһаанар. Дэҥ түбэһэ түстэххэ, түөрт-биэс киилэ кэриҥэ бурдук аһа, туорааҕа баар буолар. Ону чабычахха кутан дьиэбитигэр илдьэбит. Маттаҥаа хасааһын сонуок иһигэр буолбакка, бүтэй тас өттүгэр чугас соҕус мас төрдүгэр, кытыан анныгар, кураанах дулҕа анныгар эҥин хороон хастан мунньар. Сайылык оҕолорун кытары күтэри, дьирикини бултаһабыт. Талах чааркааны хорооннорун айаҕар иитэбит. Син иҥнэр. Булпутун, булчут дьон сиэринэн, эбэбит үөрэппитин курдук бэйэбит таҥастыыбыт, күтэрбитин ахтатынан хайытан сүлэн хаптаһын киэпкэ маһынан тоһоҕолоон тиирэбит. Онтон моҕотойу кырынаастыы айаҕынан сүлэбит. Сатаатахха, үөрэннэххэ судургу. Күтэрбит, күрдьүгэспит хаппыт тириитин үллэстэбит. Мин ирээт тириибин Ылдьаалаах лааппыга туттараллар. Биир күтэр тириитэ уон аҕыс-уон тоҕус харчы, ол санаабытыгар сүрдээх элбэх курдук. Аны туран «халлаантан түһэр» үп буоллаҕа. Күтэр харчытыгар испиискэ, мохуорка ылан кэлэн баран: «Бу оҕолорбут бултаан ыллыбыт ээ» дэһэллэр. Дьоммут хайҕыылларыттан ордук үчүгэй биһиэхэ туох да суох.
Дьирики бааһынаҕа кыайан өлөртөрбөт. Үксүн ыт маска таһаарар, ону экчиргэлээн, түстэҕинэ ыкка туттаран бултуубут. Күтэр хасааһа дэҥнэтэн биирдэ эмит көстөр, оттон дьирики хасааһын отой буллартарбат. Бааһына тулатыгар, чугас эргин тыаҕа, оскуола оҕолоро этэллэринии «бирэдиитэллэри» сонордоһон, уһун күнү быһа сылдьабыт. Ол эрэн дьиэтээҕи түбүкпүтүн умнубаппыт, анал үлэбитин лоп бааччы толоробут
Атырдьах ыйын ортотуттан бурдук буһан барар. Киэҥ сонуок иэнин тухары, толору ас куппут, саһарчы буспут нэчимиэн сиккиэр тыалга долгулдьуйа устаҥныырын көрөргө астыга сүрдээх.
Ый кээрэниитэ холкуостаахтар бурдуктарын хомуура саҕаланна. Сорох дьахталлар сиэрпэнэн быһан сырылаталлар, сорохтор түүтэхтии-түүтэхтии баайаллар уонна соһулуомнууллар.
Уон үспэр барбыт обургу киһи Маарыйа эмээхсини кытары бииргэ сылдьан тэҥҥэ үлэлэһэбин. Соһулуомнуубут, баайбыт бурдукпутун ааҕан иһэбит. Буспут бурдук туорааҕын илдьи ыстаан амтаһыйан көрдөххө сиикэй тиэстэ амтана кэлэр.
Төкөй кыыһа Огдооччуйа диэн үөрэҕэ суох, турулус-ирилис көрбүт дьахтар баара баайбыт бурдугун дьоҥҥо аахтарар. «Огдооччоо-ой, баайыыҥ балтараа сүүс буолбоо-от!..» диэтэхтэринэ Төкөй кыыһа: «Па, оччо эрэ буолбут дуу, мин уон ордугуна биэс баҕас буолбута буолуо диэбитим ээ» диэн дьону күллэртиир. Огдооччуйа туох да оонньуута суох, кырдьык-хордьук көлөһүн-балаһын аллыбыт сүүһүн сир симэҕэ ойуулаах сиидэс былаатынан сотто-сотто, мунаахсыйан, көрөн-истэн кылахаччыта турар дьүһүнүттэн киһи эрэ күлүөх курдук. Ким төһө бурдугу быспытынан, баайбытынан көлөһүн күнэ ааҕыллар.
Үчүгэйдик буспут туораах хаһыҥҥа ылларбат, хата, ол оннугар ситэ буспатах, кылыстаммыт эрэ бурдугу хаһыҥ дөбөҥнүк сиир, үлүтэр.
Уонча хонугунан биһиги эҥээр бааһына бурдуга барыта быһыллан бүттэ. Ол кэннэ аны хаалбыт, тохтубут бурдук куолаһын чабычах тута сылдьан итигэстиибит. Соһулуомнаммыт бурдугу бэркэ сэрэнэн, тохпот-хорбот курдук тутан, оҕуһунан тиэйэн бүтэй муннугар дьэндэйбит араҥаска илдьэн сааһылаан мунньаллар. Хаппыт бурдугу сэрэммэккэ, дьалаҕайдык туттахха туорааҕа тохтор.
Аны араҥастаммыт бурдугу, күрэх муҥхата ааспытын кэннэ, атынан, оҕуһунан күөлгэ тиэйэн киллэрэн, хаарын күрдьэн, талах сиппииринэн дэлби харбаан, килээй мууһугар диэри ыраастаан баран тэлгэтэллэр уонна болодьонон сынньаллар. Бурдук тэлгэтиллибит сирин «куукуна» диэн ааттыыллар. Сэттэ-аҕыс киһи буолан тэҥҥэ сынньаллар. Умнас отуттан арахсыбыт бурдук туорааҕын сыыстыын-оттуун күрдьэҕинэн күкүрүйэн биир сиргэ мунньаллар. Отун туспа арааран сүөһүгэ сиэтэллэр.
Мин бурдук дороххой отун соппоҥ буолуо дии санаабытым, онтум баара ынах да, сылгы да сүөһү хоччорхой диэн сирэ-тала барбакка бэркэ сөбүлээн сииллэр эбит этэ. Сылгы бэйэтэ да айаҕар улахан талымаһа суох айылгылаах, бэл ынах сирэн сааҕар үлтү тэпсибит отун атырдьаҕынан иилэн таһааран кыбыы таһыгар эстэххэ, төрүт ордорбокко, бэрт минньигэстик кырдырҕатан сиэн кэбиһэр. Аны туран, киһи дьиктиргиэх сылгы төрдүгэстээбитин ынах тобоҕолуур. Онон былыр-былыргыттан ынах уонна сылгы сүөһү оннуларын ыраастаһар үгэстээхтэр.
Күрдьэн чохчолообут бурдуктарын аһын тыаллаах күн тыалы ойоҕолуу туран күрдьэҕинэн баһа-баһа ыһаллар, оччоҕо сыыһа-ото көтөн хаалар. Туораах бөдөҥө, астааҕа, ыйааһыннааҕа тыалы утары ыраах баран түһэр, чэпчэкитэ атаҕыҥ анныттан ырааппат. Бу албаһынан, ньыманан бурдугу суортууллар. Ыраах түспүт бурдук туорааҕа бастыҥ суорт, бэттэх түһээччитэ намыһах суорт буолар.
Бурдук сыыс ото күөл ортотугар «куукунаҕа» хаалар. Саас, эбэ күөх хобурунан көрөн эрдэҕинэ, саҥа кэлбит көтөр онно мустар. Үксэ мороду. «Куукунаҕа» хаалбыт бурдук сыыс отун, тохтубут туорааҕы сииллэр. Мороду баһын иһэ барыта саҥа көтөр, биир кэм, «урут» да «урут», «урут» үөһэ «урут». Бэл соҕотох да мороду садырым ууга кэлэн түстэҕинэ, алаас иһэ барыта атыыр мороду саҥатынан туолан эймэнэ түһэр. Сааһыт эр дьон «куукуна» хайыҥын хаара үлтү тэпсиллэн, чигдитийэн ирбэккэ өрө үллэйэ сытарынан хаххаланан үөмэн киирэн, хоһулаан-хоһулаан баран уончаҕа тиийэ мородуну биирдэ тэптэрэн ылаллар. «Сааскы киһи салбаммытынан» дэммит күннэргэ бастакы кус этэ, миинэ минньигэһэ ама туохха холоонноох буолуой
Холкуостаахтар сайын сүөһүлэрэ кыстыыр, дьыл тахсар отун оттоотулар, туруоруммут соруктарын өссө аһара да толордулар
Сайыны сайылаан баран бу өтөхпүтүгэр, Мундулуҥдаҕа, кыстыыр буоллубут.
Күһүҥҥү биир үтүө, чэмэлкэй күн ыанньык пиэрмэтэ, уҥуоргу титииктэр сайылыктарыттан икки сиринэн: Уолбут уонна Быркылаах күөллэригэр «һуу-һаа» буолан көһөн тигинээтилэр
Мундулуҥда өтөҕөр үс ыал буолан кыстыырдыы оҥоһуннубут. Намыынаптар Өлөксүөйэп Хабырыыллааҕы кытары дьукаахтастылар. Сайын «Свердлов» аатынан холкуос киинигэр Айдаҥҥа аймахтарыгар кэлэ-бара сылдьыбыт саҥа доҕотторум Маарпалаах, Балаҕаччыга үөрэхтэрин дьыла саҕаланан, оскуолалара аһыллан, үөрэнэ бардылар. Балаҕаччы Мундулуҥдаттан сэттэ биэрэстэ сир, ол иһин Намыынаптар оҕолорун үөрэттэрээри, арыый да чугастыы, манна кыстыыллар эбит. Аҕалара «Свердлов» холкуос биригэдьиирэ, кэргэнэ Маарыйа кыра, иринньэх ыамайдаах буолан дьиэтигэр олорор.
Өлөксүөйэптэр уоллара Модьу эмиэ оскуола киһитэ, Намыынаптар кыргыттарын кытары бииргэ сылдьар
Өссө оҕолор үөрэниэхтэрин иннинэ, биир күн Балаҕаччыттан Испирдиэн Дьаакыбылабыс Сүөдэрэп диэн оскуола дириэктэрэ хас да киһини кытта (хайа эрэ боломуочунайы арыаллыы сылдьар быһыылааҕа) кэлэн барбыттара, киэһэ Саамы эбэҕэ киирэн кустаабыттара эҥин. Биһиэхэ чэйдээн ааспыттара Онно мин олохпун тосту-туора уларыта сыспыт кэпсэтии буолбута. Туох билиэй, кэлии дьон тылыгар сөбүлэспитим буоллар, дьылҕам баҕар отой атын суолунан салаллыа этэ. Ол эрэн, эппиккэ дылы, түстэммит түөрэх торумун уларытар кыаллыбат, тус өй-санаа тугу сибис гынара ол улахан суолтаны ылар.
Испирдиэн Дьаакыбылабыс миигин көрөн ким оҕото буоларбын, хайдах манна кэлбиппин эҥин эбэбиттэн бэркэ токкоолоһон ыйыталаспыта, онтон миэхэ туһаайан:
Сааһыҥ хаскыный? диэбитэ.
Уон үһүм
Оскуолаҕа үөрэниэххин баҕараҕын дуо?..