* * *
Костя! Аһыы бардыбыт, ыҥырбыта аҕам.
Марина үлэтиттэн кэллэ. Истибэккин дии.
Хайа, эһиги доҕотторгут кэлэ сылдьыбатылар дуо? дии тоһуйбута куукунаҕа Марина.
Суох. Кинилэр уустук быһыыга-майгыга сылдьаллар. Баҕар, сарсын да кэлиэхтэрэ суоҕа.
Истиий, мин тоҕо эйигин кытта эһиги диэн кэпсэтэн бардым. Эйиэхэ хайата ордугуй?
Миэхэ син биир.
Оччоҕо эн диир буолуом. Славка хайдах кытынна «Көрдөөх стартарга»?
Кини биилкэнэн эт тооромоһун иилэн баран, тобугунан аҕабар имнэммитэ. Эт тэриэлкэҕэ төттөрү түспүтэ, онтон кини күлбүтэ. Аҕам, киниттэн хараҕын араарбакка, көрөн олорбута.
Барыта үчүгэй. Кинилэр кылаастара кыайбыта. Славка грамота ылбыта.
Өйдөнөр, Марина мичээрдээбитэ. Билигин таһырдьаттан киириэҕэ уонна тохтообокко киһиргиэҕэ. Кини хайаан да кыайыан наада.
Балачча саҥата суох аһаабыппыт. Аҕам аһаабатаҕа.
Миигин туох ааттаах итинник көрдүҥ? диэбитэ Марина кэмниэ кэнэҕэс.
Кини куолаһа уларыйбыт этэ.
Баттаххын кырыйтардыҥ дуо?
Онно туох баарый? Баттахпын кырыйтарыа суохтаах этим дуо?
Саҥа бүрүчүөскэ.
Истиий, чэ, уолуҥ истэригэр итини кэпсэтимиэх. Биһиэхэ редакциябытыгар Штаттартан суруналыыстар кэлбиттэрэ, оттон мин оҕуруокка турар чуучала курдук сылдьыам этэ дуо?
Үчүгэй бүрүчүөскэлээх этиҥ ээ.
Миигин кырытыннарар этэ. Эн ама өйдөөбөккүн дуо? Мин түөрт уоннаах курдук көстөр этим. Оттон мин отут икким. Мин баара-суоҕа отут икким ээ!
Оттон суруналыыстар?
Туох? Марина бөтө бэрдэрэн кини диэки өйдөөбөтөхтүү көрбүтэ.
Америка суруналыыстара хас саастаахтарый? Эдэрдэр дуо?
Марина саҥата суох кинини одууласпыта. Онтон тэриэлкэтин киэр аспыта, сулбу ыстанан турбута.
Эн түөһэйээри гыммытыҥ миигин олус да сылатта! Киһилии да аһаппаккын.
Кини ааны тыастаахтык саппыта, оттон биһиги иккиэйэҕин остуолга олорон хаалбыппыт. Аҕам тэриэлкэтигэр сытар эт тыытыллыбатаҕа.
Эн бырастыы гын, Костя, диэбитэ Марина киэһэ мин хоспор киирэн. Эн киэһээ аһылыккын буорту гынныбыт. Биһиэхэ итинник буолааччы. Аҕаҥ биһиги сааспытынан быдан араастаахпытын ыарыылаахтык ылынар. Уонна мин кинини тугунан да итэҕэтиэхпин билбэппин.
Барыта үчүгэй, диэбитим мин. Ким баҕарар туох эрэ кыһалҕалаах.
Ол гынан баран мин киниэхэ хайдах да көмөлөһүөхпүн билбэппин. Мин хас хардыыбын барытын ырыҥалаан көрөн оҥоруохпун наада тугу эрэ алҕас саҥаран кэбиспэтэх, хайдах эрэ буолбатах киһи диэн. Кини тута кыйытта түһэр. Өйдүүгүн, мин онтон олус сылайдым. Мин манна табахтыахпын син дуо?
Табахтаа. Бу эн дьиэҥ.
Истиий, оттон бу туоххунуй? кини түннүк таһынааҕы остуолга төҥкөйбүтэ.
Уруһуй.
Аата үчүгэйин! Оҕолор бүгүн кулгаахпар кутугунайыы бөҕө, сарсыарда эн хайдах уруһуйдаабыккын кэпсээн. Кумааҕыбын барытын бүтэрбиккит.
Бырастыы гын, мин сарсын атыылаһыам.
Ээ, бүт эрэ эн! Мин бу туһунан. Эн наһаа үчүгэйдик оҥорбуккун.
Ити Хара муора, диибин мин. Онно биир үчүгэй киһи олорор.
Эн онно сылдьыбытыҥ дуо?
Суох. Ол эрээри итинник буолуо дии саныыбын.
Эн биирдэ даҕаны Хара муораны көрө иликкин?
Суох.
Оччоҕо хайдах уруһуйдаатыҥ?
Итинник буолуо диэммин.
Өйдөнөр. Кини итэҕэйбиттии кэҕис гыммыта. Оттон бу ким оҕолорой?
Оҕолор? диэбитим мин уонна кыратык кэхтэрэн ылбытым.
Буруо мэһэйдиир дуо? кини илиитинэн сапсыммахтаабыта уонна түннүгү аһаары гыммыта.
Ээ суох, көннөрү. Барыта үчүгэй.
Кинилэр сирэйдэрэ тоҕо эрэ барыта биир. Көр, бары үүт-үкчүлэр. Итинник буолуохтаах диэн оҥоһулуннаҕа дуу? Эбэтэр игирэлэр дуу?
Игирэлэр, диэбитим мин, сөтөллөн ылан баран.
Бачча элбэх?
Мин элбэх оҕону сөбүлүүбүн.
* * *
Сайын сөтүөлүүр сиргэ кинилэр куруук элбэх буолаллар. Сүүрэллэр, хаһыытыыллар. Истэрэ төп-төгүрүк. Сорохтор сэлээппэлээхтэр, сорохтор туруусуктара да суох. Тоҕо диэтэххэ, төрөппүттэрэ кинилэр кус сыгынньах сылдьалларын көрөллөрүн сөбүлүүллэр. Сүүрэллэр, сүүрэллэр, онтон бух сымнаҕас баҕайытык кумахха олоро түһэллэр. Ол эрээри ити кыра эрдэхтэринэ эрэ.
Мин туруусукпун устубат этилэр, ийэбинээн тэллэй анныгар саһарбытыгар, аҕам мээчик оонньууругар. Арааһа, кинилэр иккиэн миэхэ кыһаммат буолбуттар быһыылааҕа. Туруусуктаах, туруусуга суох улахан буолбатах.
Тоҕо диэтэххэ, онно били кыргыттар бааллара. Аҕам кинилэри кытары мээчиктиирэ.
Мээчик төбөлөрүн үрдүнэн өрө кыырайан тахсар. Тиҥ! Бүтэҥи тыас доргуйар. Мин мээчик ханна кыырайарын батыһа көрөбүн. Кинилэр күлэллэрин истэбин. Эмиэ тиҥ! Эмиэ төбөбүн хантатабын. Мээчик күҥҥэ кубулуйар, оттон мин харахпыттан уу ыгыллан тахсар. Тугу да көрбөппүн. Тиҥ! Аттыбар ким эрэ хаһыытыыр: «Ууттан таҕыс! Чэ эрэ, кэл манна! Ити тугу тута сылдьаҕын?» Тиҥ! «Чэ, чэ өссө биирдэ!» Тиҥ! Онтон иккитэ утуу-субуу тиҥ-тиҥ. Тыас арыый атыннык уонна адьас аттыбар иһиллэр. «Кэһэйдиҥ дуо?» Онуоха хардатын оҕо ытыыра иһиллэр. «Ытаама, билигин оччоҕо өссө кэһэйиэҥ». Тиҥ! «Көрүҥ, көрүҥ, ууга көтөөрү гынна». Тиҥ, тиҥ. «Хайа, өссө да кыра дуо?» Тиҥ! «Олус үчүгэй. Ыллыҥ! Аны миэхэ биэр!» Тиҥ, тиҥ, тиҥ. «Ытаан бүт эрэ. Илиибин барытын быһыта сыстым!» Тиҥ! «Эмиэ ууга барда! Кини соруйан ол диэки охсор!» Тиҥ! «Ылла!» Аҕам саҥата иһиллэр.
Адьас атыннык, дьиэтигэр саҥарынааҕар олох уратытык.
Мин харахпын аһабын, тиэрэ хайыһабын уонна ууну көрөбүн. Соруйан ийэм көрөр сирин диэки көрүмээри. Тоҕо диэтэххэ, наар кинилэри көрөн тахсар. Оттон аттыбытыгар били уолчаан ытыыра тохтоон биэрбэт. «Кэл, сирэйгин кириэминэн сотуум». Бэйэтэ буоллаҕына мин диэки хайыспат даҕаны. «Мин соттуохпун баҕарбаппын. Сыттаах баҕайы».
Уу кытыытыгар кыра оҕолору батыһан ыт сүүрэкэлиир. Сороҕор биир өттүгэр, ардыгар атын өттүгэр. Собуоттаммыт курдук. Илин атаҕар хаптаҥныыр уонна үрэр. Оттон оҕолор кинини инчэҕэй кумаҕынан быраҕаттыыллар.
Тиҥ! гына кэннибэр тыаһыыр. Онтон тохтоон хаалар.
«Костя! эмиэ аҕам саҥата иһиллэр. Мээчиги бырах!»
Мин олоробун уонна ыты көрөбүн. Арай көхсүм кыратык тыҥыыр.
«Дьүлэйгин дуо? Ээй, Константин!»
Кумахха тыаһа суох үктэнэр атах тыаһа иһиллэр. Ийэм төбөтүн өссө үөһэ көтөҕөр. Тохтуур. Мин кэнним диэки үөһэ көрөр. Онно аҕам буолбатах. Кинини атыннык көрөр, итинник көрбөт.
Аттыбар кумахха күлүк көстөр.
«Мин билигин биэриэм, дьахтар саҥата. Барыта үчүгэй. Уолчаан көннөрү тугу эрэ саныы олорор». Мин күлүгү көрөбүн.
Уһун баттахтаах. Ийэм киэниттэн букатын атын. Күлүк аччыыр, онтон тута эмиэ улаатар. «Хабыҥ!»
Тиҥ!
«Тоҕо эһиги биһигини кытары хаһан да оонньообоккут? Ааспыт сырыыга эмиэ маннык олорбуккут. Ол иннинэ эмиэ».
Ийэм кинини көрөр уонна саҥарбат. Хараҕын харалара күнтэн кыра туочука буолбуттар.
«Хайа, эн ханна бааргыный? аҕам саҥата иһиллэр. Кэлиий, түргэнник!»
Тиҥ!
Күлүк иҥнэс гынар уонна сүтэр. Ийэм төбөтүн төҥкөтөр. Хараҕын харалара ибир гынаат, улаатан бараллар. Оттон хараҕын тулатыгар тэтэркэй баҕайы быыкаайык эбирдэр көстөллөр.
* * *
Арааһа, туран кинилэргэ ити мээчиги быраҕыахха баара. Оччоҕо кини биһиэхэ кэлиэ суоҕа этэ, кэнники аҕам массыынаҕа ийэбин күнүүһүт акаары диэ суоҕа этэ. Эбэтэр быһаҕынан тэһэ анньан кэбиһиэххэ баара. Сытыы да сытыы быһаҕынан. Оннооҕор аҕам, барыларын арбуһунан күндүлүүрүгэр, тарбаҕын быспыта. Оттон ити уһун баттахтаах, кинини көрө-көрө, күлбүтэ. Хайдах эрэ кычыкылатан эрэллэринии. Уонна тарбахтарын быыһынан арбуз сүмэһинэ сүүрэрэ.
«Оттон эн тоҕо сиэбэккин? диэбитэ аҕам. Эмиэ санаарҕаатыҥ дуо?»
Кини буоллаҕына турар уонна күлэр. Оттон ийэм тэллэй анныгар олорор. Ууну көрөр.
Мээчиги быраҕыахха баара.
Ол эрээри, бырах, быраҕыма, оннук да гыммытым буоллар ким да күлүө-үөрүө суоҕа этэ. Аҕам син биир сөтүөлүүр сиргэ мээчиктиирин тохтоппотоҕо. Онтон күһүн буолбутугар бары тыаҕа барар буолбуппут. Субуотаҕа кини сарсыарда эрдэттэн, тугу эрэ иһиирэ-иһиирэ, хаамыталаан барара. Ийэм этэрэ дьиэҕэ иһииримэ, оттон кини куукунаҕа олорор уонна өссө улаханнык иһиирэрэ. «Футболу сөбүлүүгүн дуо, Костя?» Мин сөбүлүүбүн диирим. «Оччоҕо хомун. Тыаҕа барыахпыт».