Колагыңны торгызып тыңласаң гына чылтыравы ишетелерлек, чишмә суы агышыдай бер тавыш инде. И-и, әүвәл: чалгы белән пакус яра-яра чапкан үләнне, хатын-кыз әйләндергәләп киптергәннән соң, богылларга өеп куйгач, җырлый-җырлый, атта тузан туздырып кайтып керүләреме? Аларның һәммәсе бетте инде, мәңге кайтмаска калды. Заманында өч урыннан урап-урап бәйләнгән печән көлтәсен тезмәгә кертеп төюнең тәме, тентемәсеннәр, тапсалар, үрнәккә, сабакка, гыйбрәткә дип, берәр җәза бирүләреннән куркулары, газаплары барчасы да татлы төш, яшенле өн сымак кына булып калды. Ә ул теге шул ук Зәйнәпнең авыр көлтәсен, Ибрайның үз күкрәгенә «ых!» дип алып күтәреп, такыр ишегалдына кертеп ташлаулары эрегән тоз, яшьнәгән яшен инде. Бетте-китте, насыйп итмәде. Тормышның үз җае бар: синнән сорап торамыни ул. Тормыш сине, тегермәннең бер каушасына салып, калтыравычтан селкә-селкә, ике таш арасыннан иләп чыгарганда, син онга әйләнгәнсең, ә Зәйнәп тере бөртек килеш калган икән. Яшәүнең иләге иләк кенә шул: йә үтәсең, йә, көрпәгә калып, тормыш тагарагына агасың.
Үз-үзенә генә түгел, ә атына ара-тирә һаман кунгалаган кигәвеннәр, бөгәлчәннәр дә сизмәслек итеп, Ибрай тагын бер сигарет чыгарып кабызды. Чыгармыйча, кабызмыйча чыдап кара: әнә ничек итеп җырлый бит ул. Аннары, каранып-нитеп тормыйча гына, башта алъяпкычын, аннары күлмәк итәген күтәреп, бу сахрада фәкать үз барлыгын белеп кенә нәрсәсендер җайлады инде. Ә ул Ибрай үз гомерендә беренче тапкыр күргәндәй карап торды. Башын бору түгел, күз карашын да читкә юнәлтә алмады. Шулай да Зәйнәп алай ук иркенәймәде иркенәюен, кояш алсулаткан күлмәк итәге генә күренеп калды.
Шулай мәңгелектән мәңгелеккә кадәр карап торыр иде дә бит Ибрайның яңагына озынборын кунды ла, каһәр. Ирексездән чапылдатып сытканын сизми дә калды. Урман буе сак ич ул: ими тансыклаган бала шикелле, кисәк уянып китте. Әнә тукран да тукылдатуыннан туктады, аты да пошкырып куйды. Ә Зәйнәп, ишеткәндерме-юкмы, сизгән-тойгандырмы кем белә: төшерәсен төшерде, җайлыйсын җайлады. Әйтерсең лә күлмәк итәген кискен җил генә ачып җибәргән, йә тигәнәк, яисә пәрәвез генә ябышкан да шуларны сыпырып төшергән. Иплисен ипләгәч борылды да, читкәрәк китеп, үзе генә күргән җиләкләрне өзгәләргә кереште. Ибрайны ни күрмәгән, ни сизмәгән инде алайса. Тик дөнья бүтәнчә шул. Һичкайда үзеңне ялгыз дип белмә, уйлама. Сине тоярдай чит сулыш, сине шәйләрдәй чит күз һәр урында бар ул. Бу юлы ул өзгәннәрен чиләгенә җыеп бармады, берәм-берәм авызына капкалады. Башта авыз эченнән көйләп кенә йөрде, аннары, бермәл куаклар арасында югалып торганда, тагын җырлап ук җибәрде:
Ул арада тагын пәйда булгач, тавышы дәртен җуйды, үзгәрде, бозылды, әкренләп сүнде, сүрелде. Пружинасы бушап беткәннән соң, патефон тавышы шулай итә. Анысының боргычын гына борып җибәрәсең аның яңадан үз җаена кайта. Ә кеше җаны бүтән шул: читләр карашы төштеме көе бозыла. Тойды Ибрай, белде: Зәйнәп аны абайлады, таныды инде. Күңеле әллә нишләпләр киткәндер. Ялгызың гына дип йөргән чагында, үзеңне байтактан ук күзәтеп торулары ихтималына төшенгәч, гел шулай иттерә ул.
Кулын кояшка каршы маңгай турысына күтәреп, Зәйнәп аңа карады.
И-и, кеше бар икән лә, диде ул. Күрми дә торам, пәрәми.
Карасана, ә? Күршеләренә генә ашык-пошык килеп кергән дә хуҗалар белән бергә табында утырган чит кешегә әйтүемени. Бая гына ни кылганы исендә дә юк диярсең. Ибрай аңгыра мәллә ул: юри шулай белмәмешкә сабыша инде.
Зәңгәр чиләген тоткан килеш, Зәйнәп аңа таба түбән юнәлде. Килүләре дә соң! Үләннәр, чәчәкләр ул аяк атламас борын үзләре сукмак ача баралармыни. Аның көчле балтырлары ерып үткәннән соң турая, яңадан калка алмаудан шикләнәләр шикелле.
Нишләп утырасың монда?
Утырам әле, диде Ибрай.
Байгышмыни!
Аның каравы син сандугач икән.
Башта кычкырыбрак эндәшештеләр. Ара тарайган саен, сөйләшүләре басылганнан-басыла барды.
Тик торганда җырлап йөрмәсәң диде Ибрай.
Килеп җиткәч, Зәйнәп аркан борылып карады да, үзе дә сизмәстән, бая авышкан алъяпкычын төзәтеп:
Мыштым син. Тыңлап тордыңмыни? диде.
Күп җыйгансың, диде Ибрай.
Авыз ит, дип, Зәйнәп чиләген аның каршысына куйды.
Ибрай, аның йөзенә карап, чеметеп кенә ике-өч җиләк капты. Зәйнәпнең чигәсенә вак-вак тир тамчылары саркып чыккан, ә ирене кипшенгән, аксылланган.
Үзең дә капкала, диде Ибрай.
Капкаладым инде. Чиләкне тутыргач кына И-и, кыздыра да соң!
Иртәнчәрәк чамалыйлар аны. Челләне көтмиләр.
Челләне дип Эссе чагында җыймасаң, кар яуганны көтеп торасыңмыни?.. Тамак чатнады әле.
Ибрай, коега ишарәләп:
Су җитәрлек, диде.
Каяле, эчим әле бер туйганчы!
Арбада кружка бар.
Зәйнәп, ике атлап, кружканы алып килде дә, Ибрайга аркан баскан килеш су чумырып алгач, аңа борылып, вак-вак йотымнар белән, бүленеп, тын ала-ала эчә башлады.
Ибрай аның муенындагы кан тамырының һәр йотымы саен ике какканын искәрде. Су тамчылары Зәйнәпнең ияк очыннан кояш каралткан ачык изүенә тамгалады, өсте-өстенә җыелгач, түбән тәгәрәште. Шунда инде, шунда, ул күрмәгән, күрергә язмаган төшкә акты.
Эчеп бетергәч, ул тагын чумырып алды да ак кружканы аңа сузды:
Салып тор әле, диде.
Ибрай аның кура җиләге кызылына буялган кытыршы учларына су агызып торды, ә Зәйнәп тыйнак кына, йөзен аннан читкә борарак төшеп юынды.
Аннары ул тагын бер кружка су эчеп алды да савытны бурага куйды.
Бераздан тагын эчәм әле, диде.
Бераздан? Кайтасы бар.
Кул сыярлык ара калдырып, Зәйнәп аның янына килеп чүкте. Ибрай уңаена түгел, каршы якка карап утырды. Алар нидер аңышмаган, нидер бүлешмәгән, нигәдер үпкәләшкән ир белән хатынны хәтерләтә иде.
И-и, көне буена аякта. Өлгерермен әле, диде Зәйнәп.
Утырып кайтмыйсыңмыни?
Зәйнәп авыз эченнән генә көлеп куйды.
Кит әле Кеше ни димәс?
Кеше?
Минекен беләсең талканы коры.
Берара тын калдылар. Ат түзем белән генә басып тора, ара-тирә пошкыргалап куя, әледән-әле койрыгын селеккәли, колагын каккалый. Кайдадыр тилгән кычкырып куя, тирә-юнь чикерткәләр зыңы белән тулган. Зәйнәп кружка куйганда, суы, чайкалып, бурага түгелгән иде, хәзер соңгы тамчыларының коега тамганы ишетелеп тора.
«Ие шул. Кешегә хәтле аның Гаҗиләсе дә бар ич әле. Урман юлыннан моның белән кайтканын ишеттерсәләрме? Әллә ни кырмас кыруын. Аныкы шул инде, майкаңны үзең җу, җәме, дию булыр. Алмашка майка беткән диярсең. Әнә тансык суның гына соңгы тамчысы бар ул»
Йөрәгенең шундый уй белән типкәненнәнме, әллә канының агышыннанмы, рәхәт тойгысыннанмы бүленеп, Ибрай сигарет кабызып суырды. Тирән тыны белән чыгарган төтен булып югарыга таба бөтерелә-бөтерелә, аның ачык бер уе таралды: «Ә минем соңгы тамчым? Нәрсә ул, кем? Гаҗиләме? Ул нигә шушы Зәйнәп түгел?»
Төтен, диде Зәйнәп.
Ибрай кул гына сыярлык араның бушаганын тоеп алды: Зәйнәп урыныннан купты. Борылса күрде: читтәрәк бер куралык булып, ул шуның соңгы җиләкләрен учына чүпли дә башлаган. Кураны кайтарып-кайтарып карый, иелеп тә җыя, матур чүгәләп тә; кайсы җиләкне каба, киерелеп, тартылып, эчтәрәгенә үрелә.
Төтен шул, диде Ибрай әкрен генә. Аның уйлары да, җаны сабырсызлануы да әлеге кул арасы кебек юкка чыкты. Төтен
Нәрсә дисең? дип сорады Зәйнәп.
Кузгалыйк, булмаса.
Әз генә түзеп тор инде. Кызыктыра ич.
Соңарасың. Утырып кайтсаң гына инде.
Ярар соң. Тик Лашман чокырына хәтле генә.
Ирең эзләп чыкса?
И-и, минем кай төшемне эзлисең инде?
«Мин эзләр идем микән?» дигән соравына Ибрай җавап тапмады.
Йә, җитәр, диде Зәйнәп. Нәфсенең төбе җук аның
Шулчакны ул кинәт хәрәкәтсез калды. Карашын куралык төбенә баскан җиренә төбәгән. Кулы әкрен генә төшә барды, учындагы җиләкләре коелышып бетте. Аннары, шулай катып калган килеш, бер адым чигенгән иде дә, аягына куе үлән ирек бирмәгәнгә, күрәсең, аркан егылды, чырулап кычкырып җибәрде: