Ижтимоий жараёнлар
Вақти -вақти билан у ёки бу ёндашув биринчи ўринга чиқади ва социологиянинг ривожланишига вақтинча ҳал қилувчи таъсир кўрсатади, бошқа барча йўналишларда тегишли ўзгаришларни рағбатлантиради, уларни қандайдир тарзда «модернизация қилади».
Ижтимоий жараёнлар
Ижтимоий жараёнлар
Ижтимоий жараёнлар
Ижтимоий жараёнлар
Ижтимоий жараёнлар
Ижтимоий жараёнлар
Ижтимоий жараёнлар
Ижтимоий жараёнлар
Ижтимоий жараёнлар
Ижтимоий жараёнлар
1.2.Жамоатчилик хаётий фаолиятининг характеристикаси меъморий шаҳарсозлик хаётий фаолиятининг асоси.
Бироқ, социология томонидан ишлаб чиқилган асосий назарий ёндашувларнинг бутун мажмуи асосан сақланиб қолади ва ижодий ривожланади.
20 -аср охири социологияси янги объектни жамиятнинг сифат жиҳатидан янги турини тасвирлаш зарурати билан дуч келди, бунда замонавий жамиятнинг барча асосий хусусиятлари енгилади. Яна бир бор, жамият ҳақидаги кўплаб эски тасаввурлар турли тамойилларга асосланган янги ижтимоий воқеликка зид бўлиб чиқади. Ва яна, янги услубий ёндашувлар, янги назариялар, янги тадқиқот ва талқин усуллари керак. Замонавий социологияда янги бошланғич аналитик иккиланиш шаклланади замонавий постмодерн Социологлар, замонавий жамиятдагидек, постмодернизмни турли томондан тасвирлайдиган, унинг турли жиҳатларини таъкидлаб, биргаликда янги ижтимоий воқеликнинг ҳажмли, кўп ўлчовли расмини яратадиган бир нечта тушунчаларни таклиф қилишди.
Бу, биринчи навбатда, постиндустриал жамият назарияси ва ахборот жамияти назарияси каби машҳур тушунчалар. Бироқ, ҳозиргача янги жамиятни тавсифлаш асосан пост-префиксли тушунчалар орқали амалга оширилади-пост-модерн, постиндустриал, пост-класс, пост-иқтисодий, пост-Фордист, меҳнатдан кейинги ва бошқалар. Бу шуни англатадики, янги жамиятнинг табиати ҳали аниқ эмас ва уни тушуниш учун янги ёндашувлар, янги назарий талқинлар ва янги концепцияларни талаб қилади. Постмодернизм, унга хос бўлган глобаллашув жараёнлари, замонавийлик даврида асосан миллат давлат чегараларига тўғри келадиган жамият чегаралари ҳақидаги анъанавий ғояларнинг кенгайишига олиб келади.
Жамият глобал жамиятга айлана бошлади, бу ижтимоий ривожланишнинг янги намуналари, механизмлари ва муаммоларининг пайдо бўлишини англатади. Бу ўзгаришларнинг барчаси социологиянинг ўз предмети ва чегаралари ҳақидаги ғояларини аниқлаштиришни, такомиллаштиришни ва назарий ва услубий ёндашувларни сезиларли даражада янгилашни талаб қилади. Замонавий социологик билимлар мураккаб ички тузилишга эга. Бошқа кўплаб фанлар сингари, социология ҳам тарихан икки йўналишда фундаментал ва амалий ривожланган. Умумий социологик даража деб аталадиган фундаментал даражада, ижтимоий ривожланишнинг умумий масалалари, жамиятнинг ташкил этилиши ва фаолият кўрсатиши, шунингдек социологик таҳлил методологияси муаммолари ўрганилади. Бу даражада фундаментал социологик назариялар шаклланади. Социологиянинг амалий даражаси аниқ ижтимоий муаммоларни тадқиқ қилиш ва ҳал қилишга қаратилган. Бу ерда социологик билимлар эмпирик тадқиқотлар ва эмпирик маълумотларни умумлаштиришдан олинган хулосалар асосида шаклланади.
Узоқ вақт давомида бу ҳудудлар деярли параллел ривожланди. Натижада фундаментал социология ва эмпирик тадқиқотлар ўртасида бўшлиқ пайдо бўлди. Бу, бир томондан, спекулятив, эмпирик асосланмаган, умумий социологик назарияларнинг яратилишига, иккинчи томондан, эмпирик маълумотларнинг юзаки умумлашмасига олиб келди, 40 -йилларнинг охирида бу бўшлиқни тўлдириш учун, 20 -асрда Р. Мертон умумий социологик назариялар ва бирламчи социологик маълумотларнинг эмпирик умумлашмалари ўртасида оралиқ позицияни эгаллайдиган «ўрта даражадаги» назарияларни шакллантириш ғоясини илгари сурди. Улар назарий жиҳатдан социологик билимларнинг маълум соҳалари доирасидаги эмпирик маълумотларни умумлаштиради (оила социологияси, низолар социологияси ва бошқалар). Энди социологик билимлар структураси уч даражали умумий социологик назариялар, ўрта даражали назариялар ва эмпирик тадқиқотлар билан ифодаланади.
Шундай қилиб, социология жамиятнинг ўзини ўзи англаш шаклларидан бири сифатида жамият билан бирга ўзгаради, ижтимоий тузилиш ва ижтимоий гуруҳлар ўртасидаги алоқаларнинг ўзгариши, ҳокимият ва таъсирнинг қайта тақсимланиши ва ижтимоий бошқарув тизимининг мураккаблашуви. Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар
Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар
Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар
Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар
Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар
Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар
Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар
Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар
Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар
Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар
Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар
Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар
Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар
Социология таклиф қилган ёндашувлар ўртасидаги услубий фарқлар баъзан жуда катта. Aммо уларнинг барчаси жамиятнинг ҳақиқий жиҳатларини, унинг динамикасининг ҳақиқий омилларини очиб беради, бу эса социологияга замонавий илмий билимлар тизимида муҳим ўрин эгаллашга имкон беради.
Натижада «тушуниш» тоифаси социологияда инсон фаолиятини тартибга солувчи ғоялар ва дунёқарашларнинг ҳилма-хиллиги, яъни инсоният маданиятининг бутун хилма-хиллигининг аксини топишга имкон беради. Қуйидаги услубий тоифалар «тушуниш» тамойили билан боғлиқ: хулқ ҳаракат ижтимоий бўлмаган ҳаракатлар. Вебернинг фикрича, хулқ бу фаолиятнинг энг умумий тоифаси бўлиб, агар у ҳаракат қилаётган шахс ёки гуруҳ субъектив маънони у билан боғласа, у ҳаракатга айланади. Бошқа томондан, фақат иккита шарт бажарилган тақдирда, ижтимоий ҳаракатлар ҳақида гапириш мумкин;
ҳаракат маълум даражада оқилона маънога эга (яъни, шахс ёки гуруҳнинг субъектив мотивацияси мавжуд);
ҳаракат ўз харакатининг ҳақиқий ёки мумкин бўлган бошқа одамларнинг реакциясига қаратилган.
Бу шартлар социологик тадқиқотлар учун ажралмасдир, дейди Вебер. Бу ҳолда тушуниш, харакатнинг кўзда тутилган маъносини тўғридан-тўғри тушуниш ёки тушунтирувчи бўлиши мумкин (мотивация учун қандай маъно берилган). Фикрининг равшанлиги учун Вебер 2х2=4 қоидасини «тушунишга мисол келтиради. Биз уни эшитганимизда ёки ўқиганимизда, фикрларни тўғридан-тўғри рационал тушуниш мавжуд 2х2=4 қоидасида уни ифодалаган ёки ёзган киши нимани англатишини, нима учун у ҳозир ва шу муносабат билан қилганини кўриб чиқмоқчи бўлганимизда рационал мотивацияни «тушуниш» пайдо бўлади. Эҳтимол, одам тижорат ҳисоб-китоблари, илмий тажриба кўрсатиш, техник ҳисоб-китоблар ёки шу қоидага киритилиши мумкин бўлган бошқа фаолият билан шуғулланади, бу ерда у тушунарли семантик алоқага эга бўлади.
Бу турдаги «тушуниш» билан қуйидаги саволлар туғилади; «бу ҳаракатнинг мотивлари нима, ижрочи ўз ҳаракатларига қандай аҳамият беради, бу ҳаракатларнинг умумий режаси қандай?«Айнан мана шу «тушуниш» жамиятнинг қадриятлар тизимига асосланган ва ижтимоий ўзаро таъсирлар учун асос бўлиб хизмат қилади. Ижтимоий ҳаракатларнинг маълум маъно билан тўлдириш даражаси, бу ҳаракатларнинг мақсад ва воситаларининг нисбатидан келиб чиқади. Бундай муносабатларнинг турли вариантларини ўрганиш натижасида Вебер ижтимоий ҳаракатнинг идеал типологиясини илгари суради. Гап шундаки одамлар бажарадиган ҳар қандай ҳаракатлар ва ҳаракатларни ўзига хос стандартлар ёрдамида «ўлчаш» мумкин яъни катта ёки кичикроқ яқинлик даражасида уларни берилган идеал тўрт турдан бирига киритиш мумкин: